باسمه تعالی
روحیۀ جهادی از منظر امام خمینی (ره) و امام خامنه ای(مد ظله العالی)
احمد محمدی فرد زیارانی
چکیده
روحیه جهادی از مهمترین موضوعاتی است که مورد نیاز جامعه امروز ما می باشد، زیرا تنها با روحیه جهادی است که، عقب ماندگی های گذشته، در ابعاد مختلف جبران می گردد.امام خمینی (ره) و امام خامنه ای از بهترین الگوها در داشتن اوج روحیه جهادی می باشند، و با بهره گیری از کلام نورانی و مراجعه به سخنرانی ها و بررسی دقیق توصیه های مهم ایشان ، می توان به راه کارهای چگونگی ایجاد افزایش روحیه جهادی ، دست یافت. ایمان ، معنویت و انگیزه الهی ، مسؤولیت پذیری به اندازه توان و با نیت الهی، جدیت و تلاش خستگی ناپذیر با به کار گیری عقل، علم، تخصص، تجربه و استفاده از همه ظرفیت ها و توان موجود، از مولفه های مهم در سخنان ایشان در موضوع روحیه جهادی می باشد. داشتن سعدصدر و تحمل سختی ها و همچنین مدیریت خرد مندانه ، با اعتماد به نیروهای مومن و کارامد و سپردن کار به آنها از مواردی است که از کلام ارزشمند و رهنمودهای حکیمانه امام خمینی (ره) و امام خامنه ای به دست می اید ، که با بهره گیری و نصب العین قراردادن این رهنمودها ، روحیۀ جهادی در جامعه گسترش یافته و پیشرفت سریع تر در راه رسیدن به اهداف نظام اسلامی حاصل خواهد شد.
کلید واژه: روحیه، جهادی، امام خمینی (ره) و امام خامنه ای
مقدمه
روحیه جهادی از مهمترین اموری است که جهت پیشرفت و رسیدن به هدف باید بکار گرفته شود. الگوی عملی در داشتن روحیه جهادی در عصر حاضر بنیانگذار انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) و نائب بر حق ایشان امام خامنه ای می باشند که این انقلاب عظیم را در این دنیای پر از حوادث و فتنه به خوبی هدایت کرده اند. با توجه به اینکه ملت ها در زمان طاغوت های گذشته از ابعاد مختلف عقب نگه داشته شده اند، لازمۀ جبران این عقب ماندگی، روحیه جهادی می باشد. اساسا روش صحیح کار در فرهنگ غنی اسلام، روش جهادی می باشد. در این روش، فرد منتظر دستور و پاداش و نتیجه نیست بلکه هدفش ادای تکلیف و کسب رضایت خدا می باشد.
« در تعریف روحیه گفته اند: « روحیه عبارت است از مجموعه کلی و کیفی هاله های پدیده ای احساسات، عواطف و اشتیاق فردی و یا گروهی انسانی برای کار بهتر نتایجی که از اختلاط و امتزاج عوامل روحی و روانی انسانی که منجر به روحیه می گردد عبارت اند از: اعتماد به نفس، امید به زندگی و موثر بودن در کلیه جریانات فردی و اجتماعی» روحیه و انگیزه می تواند مادی باشد و لذا در اثر دستیابی یا عدم دستیابی به انتظارات مادی، فراز و نشیب خواهد داشت، درحالی که معنویت، عامل غیر مادی است و فرد خود را در برابر خدای متعال موظف می بیند که تلاش و حرکت اجتماعی یا سیاسی یا جهادی را انجام دهد و اگر بر تلاش و جهاد خود اجری قائل باشد آن را نزد خداوند تبارک و تعالی جستجو می کند و بالاترین فوز را برای خود، رضایت حق می بیند» ( معاونت تبلیغات سپاه، 1389، ص 56 و55 )
روحیه جهادی با داشتن انگیزه خالص الهی به دست می آید و وقتی انسان به خداوند متعال وصل شد ، می تواند با توکل به خدا کارهای بزرگ که به ظاهر، نشدنی است را محقق سازد.« از نظر لغت جهاد از ریشه جَهد و جُهد به معنای مشقت و زحمت و همچنین توان و طاقت است. بنابراین جهاد به معنای به کار بردن تمام توان و قدرت و تحمل سختی ها برای مقابله با دشمن است. این کلمه بیشتر بر دفع دشمن به وسیله جنگ اطلاق می شود. ولی گاهی نیز معنای آن وسعت یافته، شامل دفع هر چیزی که ممکن است به انسان ضرری برساند می شود، مانند: مبارزه با شیطان که انسان را گمراه می کند و یا نفس اماره که به بدیها امر می کند چنان که پیامبر (ص) مخالفت با هوای نفس را جهاد اکبر نامیده است. »(فرقانی، 1377، ص 15)
آیات متعددی در قران به اهمیت و فضیلت جهاد در راه خدا اشاره کرده است. به عنوان نمونه در آیات انتهایی سوره صف خداوند مومنان را تشویق به جهاد می کند و وعده های متنوعی را به عنوان پاداش این جهاد با جان و مال ذکر می کند از بخشش گناهان گرفته تا ورود در بهشت و نصرت و پیروزی. (سوره صف، آیات 9 تا 13)
البته جهاد فقط مختص به جنگ نظامی نیست بلکه ابعاد مختلفی دارد که در هر زمانی می توان از این امر مقدس برای پیشبرد اهداف اسلام استفاده کرد، از جمله ابعاد فرهنگی، اقتصادی و سیاسی . در روایات متعددی معصومین (ع) به جهاد سفارش فرموده اند از جمله امام علی (ع) در حدیثی فرموده اند: « جهاد دری است از درهای بهشت که خداوند آن را بر روی خواص دوستان خود گشوده، چنان که جهاد، لباس تقوا زره محکم الهی و سپر قوی اوست.» ( فرقانی، 1377، ص 37، به نقل از نهج البلاغه، خطبه 27).
بعد از معصومین (علیه السلام) در عصر حاضر بهترین الگوی عملی در امر مقدس جهاد، علمای ربانی و فقهای عظام می باشند و جا دارد که در همه امور زندگی که بیش از گذشته از اندیشه ها و نظرات عالمان بزرگ معاصر به ویزه امام خمینی (ره) و امام خامنه ای استفاده شود ، به ویژه در بحث روحیۀ جهادی که این دو باقیمانده از خاندان پیامبر (ص) با تلاش بی وقفه والهی خود، نظام مقدسی را بنیان نهاده اند که حفظ و رشد روزافزون آن ، نیاز مند روحیه جهادی است.
تحقیق قبلی با عنوان این مقاله مشاهده نشده است ، اما در موضوعات مرتبط با آن تحقیق صورت گرفته است.
در این تحقیق روحیۀ جهادی از منظر امام خمینی (ره) و امام خامنه ای مورد بررسی قرار می گیرد و راه کارهای عملی موجود در سخنان ایشان جهت تحقق روحیۀ جهادی ، استخراج می گردد.
در این تحقیق از روش کتابخوانی استفاده شده است و با مراجعه به کتابهای مختلف مرتبط با موضوع که شامل سخنان امام خمینی (ره) و امام خامنه ای بوده است ، از اندیشه ها و نظرات ایشان در موردایجاد و حفظ روحیه جهادی، در مردم جامعه ، استفاده شده است.
روحیۀ جهادی و اخلاص و معنویت
از عواملی که در افزایش روحیه جهادی موثر است اخلاص است، فردی که انتظار اجر و پاداش از کارش نداشته باشد، در صورتی که دیگران هم کار او را نبینند، برای خدا کارش را انجام می دهد و کاهش در روحیه جهادی او نخواهد داشت. امام خمینی (ره) در پیامی در این زمینه فرموده اند: « دنیا با همه زرق و برق ها و اعتباراتش به مراتب کوچکتر از ان است که بخواهد پاداش و ترفیع مجاهدان فی سبیل الله گردد و جهاد فی سبیل الله بزرگتر از ان است که گوهر زیبای عمل خود را به عیار زفارف دنیان محک بزند.» ( مهدی مرندی، 1383، ص 60)
البته لازمۀ اخلاص که مقام بسیار بالایی می باشد ، مراقبت از نفس و محاسبه می باشد ونیاز به مجاهدت و تلاش مستمر دارد. امام خمینی (ره) خطاب به پاسداران در این زمینه فرموده اند: «اگر بخواهید به اسلام و ملت خودتان خدمت بکنید، اگر بخواهید خدمت شما دوام داشته باشد، اگر بخواهید خدمت شما پیش خدای تبارک و تعالی اجر داشته باشد، مقصد را مقصد الهی کنید، برای خدا قدم بردارید، مجاهده را برای خدا بکنید، پاسداری را برای خدا بکنید، شما خیلی زحمت می کشید، خیلی زحمت کشیدید، شما به اسلام حق دارید لکن جهاد کنید؛ جهاد نفس کنید.» ( همان، ص 94 و 93 )
البته از لوازم اخلاص این است که انسان کار بزرگی را که انجام می دهد، از خود نبیند ، بلکه از خدا ببیند و این ندیدن عمل باعث افزایش روحیه جهادی خواهد شد. امام خمینی (ره) در سخنانی در جمع فرماندهان سپاه در این زمینه فرموده اند: « امروز صبح بعد از ملاقات با تنی چند از پاسداران به این فکر افتادم که ای کاش من هم یک پاسدار بودم اینها چه می کنند و من چه کار، انها می روند با دشمن اسلام می جنگند و من در اینجا هستم و نمی توانم. شما قدر خود را بدانید... عمده این است که قصدتان خالص باشد که بحمدلله است. روحیه این جوانان 20 ساله از اموری است که انسان را به تعجب وا می دارد.» ( همان، ص 58)این از عظمت روحی امام خمینی (ره) است که با وجود اینکه بنیانگذار نظام اسلامی و رهبر کبیر انقلاب بودند، نقش خود را اندک و دیگران را از خود بالاتر می دیدند. اخلاص و ایمان، مقدمه و لازمه داشتن روحیه جهادی می باشد و با آنها روحیه جهادی مضاعف می گردد. امام خمینی (ره) در این زمینه فرموده اند: « اول باید اخلاصتان را قوی بکنید، ایمانتان را قوی بکنید، بعد دنبال کار بروید، به ان طوری که خدای تبارک و تعالی امر فرموده است و این اخلاص و ایمان، شما را تقویت می کند و روحیه شما را بالا می برد و نیروی شما جوری می شود که هیچ قدرتی نمی تواند مقابله بکند.» (موسسه قدر ولایت، 1388، ص 114و113)
مکرر در بیانات امام خمینی (ره) و امام خامنه ای به اهمیت موضوع ایمان در پیشرفت امور مادی و معنوی اشره شده است و یک کلید واژه پر تکراری در کلام ایشان می باشد حضرت امام خمینی (ره) در بره این موضوع فرموده اند: « توجه به خدای تبارک و تعالی و مبدا قدرت است که شما را پیروز می کند. قوه الهی در خودتان ایجاد کنید. این قوه الهی و قدرت الهی موجب این معنا می شود که خدای تبارک و تعالی طرف شما را بترساند، هر چند زیاد باشند، شما غلبه به انها بکنید.» (همان، ص 128)
ار اثار و نتایج معنویت، تکلیف مداری است که انسان با ایمان کار را به عنوان تکلیف الهی به صورت جهادی انجام می دهد. مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند: « وقتی ما برای خدا کار کنیم، اگر به حسب ظاهر پیشرفت کردیم، خشنودیم، اگر پیشرفت هم نکردیم، باز هم خشنودیم. چون برای خدا کار کرده ایم. چون وظیفه مان را انجام داده ایم، چون ادای تکلیف کرده ایم... ما باید خودمان را علاج کنیم. باید متحول بشویم. باید به سمت حیات معنوی اولیای خدا حرکت کنیم. این علاج همه دردها در دنیا و برای همه است.» ( اداره تبلیغات سپاه، 1386، ص 60)
معنویت در حفظ قوانین روحیه جهادی مساله اساسی و مهمی است و باعث می شود انسان در برابر دشمنان بایستد و مقاومت کند و پیروز شود، مقام معظم رهبری در این زمینه می فرمایند: «معنویت، اسنان را در برابر مطامع استکباری و زیاد طلبی های دشمنان، بر می انگیزاند و راه را قدرتمند و با اراده و در نهایت پیروز می سازد. قوت قلب و شجاعت و نترسیدن یکی از اثار مهم معنویت است... معنویت تمامی گره های به تظاهر سخت و بازنشدنی را می گشاید. پیروزی در انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی، ازمایش بزرگ از این اثر ارزشمند معنویت بود.»(اداره تبلیغات سپاه، 1386، ص 57و56)
روحیۀ جهادی و تحمل مشکلات
از لوازم داشتن روحیه جهادی، تحمل مشکلات است و بودن صبر و استقامت و روحیه جهادی محقق نمی شود. استقامت و صبر و تحمل مشکلات، کلید فتح و پیروزی است و در قران و روایات و سخنان علما به ان تاکید ویژه ای شده است. مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند: « سنت الهی این است. «فان مع العسر یسرا» (سوره انشراح آیه 5) اگر سختی ها را تحمل کردید، خدای متعال درهای فرج را خواهد گشود. اگر مجاهدت در راه خدا را به جسم و نفس خودتان هموار کردید، خدای متعال روشنایی فرج را به شما نشان خواهد داد و درهای فرج را به روی شما باز خواهد کرد. «و من یتق الله یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لایحتسب» ( سوره طلاق، ایه 3و2) خدای متعال به برکت مجاهدت و به شرط ایستادگی و به شرط ایستادگی، بیرون از دایره محاسبه معمولی عقول بشری، درها را باز می کند و راه ها را هموار می نماید.» (اداره تبلیغات سپاه، 1386، ص 233)
امام خمینی (ره) در زمینۀ طبیعی بودن وجود مشکلات و ضرورت تحمل آن، در جمع مسولین سپاه فرموده اند: « هر انسانی که مشغول کاری می شود البته مشکلات دارد و کسی که بخواهد مشکلی در کاری نباشد باید مثل مرده ها در قبرستان برود و یا منزوی باشد، اگر قرار باشد افراد متعهد کنار بروند، مسوول هستند. انان که کمر برای حفظ اسلام بسته اند، باید اگر همه هم رفتند، انها بمانند.» فردی که به خدا توکل کند، دیگر مشکلات مادی نمی تواند او را از پای در اورد. زیرا مشکلات مادی محدود هستند و در برابر عظمت خدا چیزی به حساب نمی ایند. امام خمینی (ره) در این زمینه فرموده اند: «مشکلات، مشکلات مادی است، مشکلات مادی در مقابل معنویت نمی تواند عرض اندام کند. انها که به معنویت مجهزند، آنهایی که به خدا متصل هستند و انهایی که به مبدا وحی متصل هستند، انها را امور مادی از مقاصد خودشان باز نمی دارد.» (معاونت تبلیغات سپاه، 1389، ص 186) امام خامنه ای نیز در این زمینه به پاسداران سفارش فرموده اند: «کارتان را یک کار الهی بدانید، این شرط اول، باید قدرت تحمل داشته باشید. این خصوصیت لباس شما و کار شما و شغل شما است. خودتان را باید اماده کنید، برای اینکه مشکلات را تحمل کنید.» (عزت الله معتمد، 1388، ص 181)
روحیه جهادی و مسؤولیت پذیری
مسوولیت پذیری از لوازم داشتن روحیه جهادی است. فردی که روحیه جهادی داشته باشد از مسوولیت بزرگ و کارهای سنگین نمی ترسد بلکه در حد توان خود مسوولیت های بزرگ را انجام می دهد. امام خامنه ای در این مورد فرموده اند:«به اعتقاد بنده سه بخش عمده در مسوول وجود دارد سه امادگی و احساس مسوولیت: اول اینکه برای نفس کار و عمل اماده باشد. تنبلی و بی حالی و سهل انگاری و کار را به دست حوادث و قضا و قدر سپردن، اولین بلایی است که ممکن است یک مدیر را از صلاحیت کافی و لازم، ساقط کند. جدی بودن در کار، ارام نداشتن برای کار، احساس مسوولیت برای اصل اقدام و کار و وظیفه ای که بر عهده گرفته، بسیار مهم است. به همین جهت هم هست که اگر کسی واقعا در بخشی از بخشهای کشور احساس می کند که کفایت لازم برای این کار را ندارد، معلوم نیست که پذیرش ان کار، شروع باشد. چون قبول این کار، به معنای این است که تعهد کند و بپذیرد که این کار را به انجام برساند. این بدون کفایت و لیاقت امکان پذیر نیست.» (معاونت تبلیغات سپاه، 1389، ص 75) البته این به معنای قبول هر مسوولیتی توسط هر فردی نیست، چه بسا گاهی روحیه جهادی باعث شود فرد یک مسوولیت را نپذیرد. زیرا می بیند که فرد بهتر از او برای انجام کار وجود دارد و قبول مسوولیت را خیانت به نظام می داند. مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند:«اگر در جایی احساس کردید که مسوولیت شما موجب این است که کارها را که بشود، حتما مسوولیت را واگذار کنید.... آقایی است که اشتغالات خیلی زیادی دارد... این به کارها نمی رسد همین طور در آنجا مانده است. این شغل را به یک نفر دیگر واگذار کنند که بیاید سریع این کار را انجام بدهد. یعنی این طور نباشد که برای ما، شغل مسالۀ اول باشد، مساله اول کار است.» (همان، ص 91) مقام معظم رهبری درباره نقش مهم احساس مسوولیت و ارتباط ان با نقش ایمان، فرموده اند: «ایمان باید همراه بشود با احساس مسؤولیت، یعنی انسان یک وظیفه ای را متوجه به خود بداند، بداند وظیفه دارد. بدون احساس مسوولیت، این ایمان کارایی خود را از دست خواهد داد. این دو عنصر باید همراه بشود با شجاعت، رشادت، روحیه امدن به میدان، توجه به قدرت درونی خود، چون یکی از چیزهایی که هر مجموعه ای را ، هر ملتی را ، هر سپاهی را ، دچار انهدام می کند، این است که از قدرت خود غافل بماند.» (عزت الله معتمد، 1388، ص 220)
روحیه جهادی و جدیت و تلاش
جدیت و تلاش عنصر جدایی ناپذیر، روحیۀ جهادی است و اصل اساسی در روحیه جهادی تلاش و مجاهدت مستمر و خستگی ناپذیر و دوری از کم کاری و سستی در کار می باشد. مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند:« ان جاهایی که موفقیتی نبود، ناشی از چند عامل بوده است که کم کاری و کم ابتکاری از جمله انهاست، این ها به مدیریت مربوط می شود. مدیریت های ضعیف، معمولا کارشان، ابتکارشان و پزینش انسان های کار امدشان کم است، یا این که در مقابل امواج فرهنگی غرب تسلیم می شوند... یک مدیر اگر در مقابل این ها حالت وادادگی پیدا کرد، همین چیزهایی که پیش امده (ضعف فرهنگی) پیش می آید. وادادگی مدیران، یگی از مهمترین و مؤثرترین و مضرترین عواملی است که دستگاه های فرهنگی را به انحراف می کشاند.» (همان، ص 89)
یکی از لوازم داشتن جدیت و تلاش، داشتن وجدان کاری است. وقتی فرد خود را در برابر مردم و بیت المال و خون شهدا مسؤول بداند، وجدان کاری خواهد داشت و بدون داشتن وجدان کاری روحیه جهادی محقق نمی شود. مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند:« من می خواهم یک نکته را که واقعا در کشور ما باید رویش قدری کار بشود، عرض بکنم و آن وجدان کاری است که باید در کارکنان ما خیلی زیاد تزریق و تلقین بشود،... باید به وجدان کار، و وجدان آن وظیفه و مسوولیتی که بر دوش هر یک از افراد شماست، خیلی اهمیت بدهید و آن را احیا کنید. امروز کار در کشور ما، باستی پر تلاش انجام بگیرد. بدون وجدان کار هم نمی شود.» (همان، ص 97) البته این جدیت و تلاش باید همراه با بکار گیری همه ظرفیت های ممکن باشد و این لازمۀ یک مدیریت جهادی می باشد. مقام معظم رهبری در این زمینه می فرمایند: «تلاش مجاهدت امیز و تلاش سخت؛ یعنی بکار گیری عقل، علم، تخصص و تجربه و به کار بردن همه ظرفیت دستگاه تحت مدیریت، برای رسیدن به ارمان های نظام اسلامی، رفتار دینی است. اگر یک مسوول خیلی هم مقدس مناسب باشد، اما از ظرفیت خود برای کار و تلاش استفاده نکند، رفتار دینی او ناقص است...البته مسؤول متدین کسی است که این ضوابط را در زندگی خود به عنوان اصول حتمی و غیر قابل تخلف در نظر داشته باشد.» (همان، ص 101)
امام خمینی (ره) خود الگوی جدیت و تلاش مستمر و خستگی ناپذیر بودند. « یکی از خدمتگزاران جمهوری اسلامی می گوید: خدمت امام رسیدم و عرض کردم من از کار کردن خسته شده ام. کارهایم خیلی زیاد است و توان انجام آنها را ندارم اگر ممکن است، دیگری را به جای من نصب کنید، تا من کمی استراحت کنم. امام در پاسخ فرمودند: « اگر بناست کسی دست از کار بکشد و از وظیفه شانه خالی کند من از شما اولی هستم، چون با این سن پیری و خستگی فراوان، بیشتر نیاز به آسایش دارم. من شرمنده شدم و دیگر حرف نزدم.» (عباس شفیعی، 1387، ص 151)
در این زمینه بکار گیری همه توان برای رسیدن به هدف مقام معظم رهبری خطاب به پاسداران فرموده اند: «همه تلاش و ابتکار خلاقیت و دانش و تخصص و ایمان و صفا و معنویت خود را باید به کار گیرد تا بتواند نقش تاریخی خود را برای دنیا نه فقط برای ایران اسلامی تعیین کننده است ایفا کند.» (عزت الله معتمد، 1388، ص 179) و این اهمیت کار سپاه و پاسداران سپاه را نشان می دهد که طبق گفته فرمانده معظم کل قوا در کل عالم تاثیر گذار می باشد.
ایشان در جای دیگر درباره جدیت و تلاش در پیشبرد اهداف نظام در دیدار با پاسداران فرموده اند:« عزیزان من لحظه ای نباید متوقف شد. باید دائم در حال پیشرفت بود؛ چون دشمن منتظر توقف است تا حمله کند. بهترین راه برای متوقف کردن حمله دشمن و بر هم زدن آرایش او، حمله شماست. پیشرفت شما حمله به دشمن است.» (همان، ص 200) فرماندهی معظم کل قوا تاکید ویژه ای بر مجاهدت و تلاش برای رسیدن به اهداف والای مادی و معنوی دارند. ایشان در این زمینه فرموده اند:« امروز حرف اصلی من به شما عزیزان و ملت ایران این است که به هیچ فردی، به هیچ ملتی، به هیچ جمعیتی، از خزانه غیب الهی، هیچ چیزی نمی دهند، مگر با تلاش و کوشش... «لیس للانسان الا ما سعی» (سوره نجم، ایه 39) هم در دنیای مادی این طور است؛ یعنی ملت هایی که کار کنند، فکر کنند، ابتکار کنند، سختی ها را تحمل کنند، به امکانات مادی و رفاه و پیشرفت خواهند رسید و هم در میان معنویات این گونه است. ملت هایی که تلاش کنند، مجاهدت کنند، ایثار کنند و از کار و فداکاری نترسند، خدای متعال به آنها همه چیز را خواهد داد.» (اداره تبلیغات سپاه، 1386، ص 331)
روحیه جهادی و مدیریت
«مدیریت فرایند برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل و استفاده بهینه از منابع، به منظور انجام اهداف عملکردی، مدیریت نامیده می شود.» (عباس شفیعی، 1387، ص7). مساله مهم در مدیریت انجام کار بوسیله دیگران می باشد، مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند:« خداوند مدیریت می کند، اما عمل را به عهده دیگران می گزارد. به هر حال «مردی و کاری»؛ به این نکته هم اهمیت بدهید، خیلی مهم است. مدیر وظیفه هدایت و نظارت مجموعه تحت امر در راستای رسیدن به اهداف را به عهده دارد. اجرا به عهده افراد است. مدیران نباید با ورود در اجرائیات، از مساله مهم هدایت مجموعه به سوی مقصد و نظارت بر عملکرد انان غفلت نمایند.» (معاونت تبلیغات سپاه، 1389، ص 100).
لازمه سپردن کار به دیگران، اعتماد به نیروهای لایق و مطمئن می باشد و با توجه به مشکلات فراوان که در این مسیر ممکن است بوجود اید، سعد صدر امر بسیار مهمی در مدیریت می باشد. مقام معظم رهبری در این رمینه فرموده اند:« از رموز موفقیت در این راه، اعتماد بر نیروهای مومن و کار امد و بهره مندی از آنان، حفظ یکپارچگی و وحدت، سعدصدر در مدیریت امور فرهنگی و از همه مهمتر، توکل بر قدرت لایزال الهی است.» (همان، ص 99) از امور دیگری که در بحث مدیریت مهم است در نظر گرفتن اولویت های کاری می باشد تا کارهای غیر ضروری و کم اثر مانع از رسیدگی به دمای اصلی نگردد.مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند:«اولویت های کاری را مشخص کنید؛ معنایش این نیست به کارهای غیر اولی نپردازید؛ نه، چند نقطه برجسته را که می تواند در بخش های دیگر اثر بگذارد و حالت سر فصل و چهار راه به خود می گیرد، اینها را مشخص کنید.» (همان، ص 178)
از مواردی که باعث افزایش روحیۀ جهادی می گردد ، همراهی مسؤول با نیروهای زیر مجموعه می باشد که این مورد از نتایج داشتن روحیۀ جهادی می باشد.حضور مسؤول بالاتر در بین افراد زیر مجموعه ، و ارتباط نزدیک و دو طرفه ، باعث یکدلی و افزایش روحیه افراد می گردد، که این مطلب از نکات مهم در مدیریت می باشد. مقام معظم رهبری در این زمینه فرموده اند:« سر پیشرفت سپاه این بود که فرمانده کل سپاه گاهی در خطوط مقدم پیدایش می شد... این حالت همشه باید وجود داشته باشد؛ یعنی فرماندهان در رده های مختلف یگان ها بروند. انها بایدحضور شما را احساس بکنند این حضور، چیز فوق العاده با اهمیتی است و تاثیرات بسیار مثبتی دارد... مواظب باشید که این از شما گرفته نشود؛ یعنی این درجه ( که چیز با ارزشی است) شما را از کارکنان، پایین رده ها، جدا نکند.» (عزت الله معتمد، 1388، ص 220)
روحیه جهادی در عرصه فرهنگی
ار مهمترین اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایجاد تحول معنوی و فرهنگی در جامعه می باشد و هدف اصلی همین رشد وتعالی معنوی می باشد. مقام معظم رهبری در مورد اهمیت کار فرهنگی، در دیدار با فرماندهان سپاه فرموده اند: « یک وظیفه در سطح وسیع تر است و آن کار و تلاش فرهنگی است...و این مبارزه، مبارزه فرهنگی است و من این وظیفه را برای همه جزء بزرگ ترین وظایف می دانم؛ به خصوص برای امثال شماها برادران سپاه.... من معتقدم کار فرهنگی وظیفه یکایک برجستگان سپاه است. خود عناصر سپاه، فرماندهان بخش های مختلف و فرماندهان... باید کار فرهنگی بکنند. کار فرهنگی صحیح و عمیق، خود و احیانا... برخاسته از علایق شخصی نه ، کار دقیق، حساب شده و قوی؛ این هم یک وظیفه است.» (عزت الله معتمد، 1388، ص 231)
این صحبت های فرمانده معظم کل قوا نشان از اهمیت کار فرهنگی دارد، و هر کس که توان دارد می تواند در این زمینه وارد شود و یک گوشه از این کار عظیم را بر عهده بگیرد. ایشان همچنین در دیدار فرماندهان و مسوولین سپاه درباره لزوم کار فرهنگی تربیتی برای پاسداران فرموده اند: « اقایان؛ هر چه در نیرو دارید برای هنر تبلیغ و بیان احکام و غیرت دینی و هر چه دارید اینجا صرف کنید. کاری باید شماها بکنید که این آقایان (پاسداران) هر کدامشان تبدیل بشوند به یک «حنظله غسیل الملائکه» به یک ابی ذر، به یک سلمان، این را شماها می توانید بکنید، اینها پاک هستند، هر چه ممکن است شما وقت صرف کنید.» (همان، ص 232-231)
از این جملات مقام معظم رهبری به ویژه جمله اخر نتیجه می گیریم که باید در این زمینه کار دقیق و صحیح و با صرف وقت فراوان صورت گیرد، وگاه این موضوعات تربیتی مهم در اولویت قرار نمی گیرد و وقت کافی صرف این کار نمی شود، اما این فرمان فرماندهی کل قوا است و باید با دقت این فرمان در تمامی رده ها اجرا گردد.
روحیه جهادی در عرصه نظامی
امام خمینی (ره) که خود الگوی داشتن روحیه جهادی بودند، به مردم به ویژه رزمندگان توصیه می کردند که دارای روحیه جهادی باشند. ایشان در این زمینه فرموده اند:« آن چیزی که از شما پاسدارها و رفقای خودتان و همه پاسدارهای ایران، من توقع دارم این است که آن جهات لطیف اسلامی را حفظ کنید. انسان اگر آن جهت روحانیت اسلام را، آن جهت معنویت اسلام را حفظ بکند، یک آدم می شود، صد تا، یک آدم می شود هزار تا، اگر چنانچه آن خط معنوی را رشد دادید، یکی تان یک فوج می شوید، یک نفر دیگر نیستید... یک قطره می شود دریا.» (معاونت تبلیغات سپاه، 1389، ص 55و54، به نقل از صحیفه امام خمینی (ره) ج 7 ص 478)
این صحبت امام خمینی (ره) همان الگو گیری از روش قران است. پیامبر (ص) و یاران ایشان است که در جنگ های صدر اسلام عده ای اندک در برابر انبوه لشکر کفر می ایستادند و مبارزه می کردند و پیروز می شدند در این پیروزی ناشی از معنویت و روحیه جهادی است. پیروزی نظام مقدس جمهوری اسلامی خود از نتایج روحیه جهادی است و همچنین مقاومت 8 ساله نظام در برابر ابرقدرتها ناشی از روحیه جهادی و ایمان و توکل به خدا بود. امام خمینی (ره) در زمینه مبارزه نظام اسلامی با دشمنان فرموده اند:« اینها می خواهند محاصره اقتصادی بکنند. اینها می خواهند محاصره نظامی بکنند نه ما از محاصره اقتصادی است می ترسیم کسی که اسلام را، نهضت اسلامی را منشا همه چیزها می داند و می خواهد مجاهده کند... این خوف از این ندارد که کسی حمله بکند همان طوری که ان جا یک نفرشان مقابل هزار نفر استادند، شما هم یک نفرتان مقابل هزار نفر انشاء الله می ایستید و دفاع از مملکتتان می کنید.» (موسسه قدر ولایت، 1388، ص 123).
از آثار روحیه جهادی در رزمندگان اسلام، افزایش روحیه مقاومت انها می باشد، امام خمینی (ره) در مورد اثر معنویت در افزایش روحیه جهادی کارکنان سپاه فرموده اند:« بنیه معنوی سپاه باید تقویت بشود، هر یک از احاد سپاه از لحاظ ذخیره معنوی و ایمانی باید به ان حد برسد که اگر خود او به تنهایی ماند و هیچ چیز دیگر با او نماند، قدرت و طاقت و دل و زهره ایستادگی در مقابل همه دنیا را داشته باشد، این لازم است.» (اداره تبلیغات سپاه، 1389، ص 55). از این جمله امام خمینی (ره) نتیجه می گیریم که در افزایش روحیه جهادی تاثیر به سزایی دارد، وقتی که فرد متصل به نیروی لایزال الهی شد، می تواند در برابر همه دنیا بایستد.
نتیجه گیری
روحیۀ جهادی امر بسیار مهمی است به ویژه در شرایط امروز جامعه اسلامی باید بسیار مورد توجه قرار گیرد. با مراجعه به بیانات نورانی و راهگشای امام خمینی (ره) و امام خامنه ای که خود در اوج قله روحیه جهادی قرار داشته و دارند، راهکارهای رسیدن به روحیه جهادی در دسترس ما قرار می گیرد. ایمان و معنویت و داشتن اخلاص نکته اصولی در بحث روحیه جهادی است. انتظار پاداش و تشویق مردم را نداشتن و فقط تکیه داشتن بر خداوند متعال نکته مهمی در ایجاد و حفظ روحیه جهادی در فرد خواهد داشت که مورد تاکید امام خمینی (ره) و امام خامنه ای می باشد همان طور که خود نیز این گونه بوده و هستند. روحیه جهادی متکی به نیروهای الهی منجر می شود به افزایش توان مقاومت و ایستادگی در برابر دشمن که این امر در دفاع مقدس هشت ساله به وضوح مشاهده گرید. داشتن قدرت تحمل و صبر در سختیها از لوازم داشتن روحیه جهادی است که مورد سفارش امام خمینی (ره) و امام خامنه ای بوده است. مسؤولیت پذیری مولفه دیگر داشتن روحیه جهادی است که امر دقیق و حسابی می باشد. نپذیرفتن مسوولیت های متعدد که انسان ار عهده ان بر نیاید و نپذیرفتن مسوولیت خارج از حد توان مواردی است که از بیانات امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب استنتاج می شود. از مهمترین مباحث در موضوع روحیه جهادی، جدیت و تلاش می باشد که بسیار مورد تاکید می باشد و اساس روحیه جهادی هم، همین مجاهدت خستگی ناپذیر و مستمر و بی وقفه می باشد. توجه به بحث وجدان کاری، عدم تسلیم در برابر فشارهای دشمن و تکلیف گرایی از موضوعات مهم در این مبحث است.مدیریت صحیح در بکار گیری نیروها و امکانات و اعتماد به نیروهای مومن و کارامد و اولویت بندی درست کارها مولفه دیگر مدیریت جهادی است. تاکید بر کار فرهنگی و تربیتی صحیح و مستمر و بی وقفه سفارش دیگر فرماندهی معظم کل قوا حضرت امام خامنه ای می باشد. البته در این مقاله به گوشه ای از بیانات امام خمینی (ره) و امام خامنه ای در بحث مدیریت جهادی پرداخته شد، سعی شد به نکات مهم و کاربردی اشاره شود.
فهرست منابع
1- قران کریم
2- اداره تبلیغات سپاه، معنویت بار مبنا و ذخیره لازم عوامل مسایل و عوامل افزایش، اداره تبلیغات سپاه، 1386، سوم.
3- شفیعی، عباس، سبک رهبری امام خمینی (ره)، قم، انتشارات امیر کبیر، 1387، اول.
4- فرقانی، قدرت الله، دفاع در اسلام، تهران، اداره عقیدتی سیاسی سپاه، 1377، اول.
5- موسسه فرهنگی هنری قدر ولایت، ایمان و تقوا در رهنمودهای حضرت امام خمینی (ره)، تهران، موسسه قدر ولایت، 1388، اول.
6- مرندی، مهدی، سپاه پاسداران در اندیشه امام خمینی (ره)، تهران، موسسه تنظیم و نشر اثار امام خمینی (ره)، 1383، دوم.
7- معاونت تبلیغات سپاه (الف)، معنویت مهار مادیت و تربیت الهی انسان، تهران، بنیاد قران و عترت، 1389، اول.
8- معاونت تبلیغات سپاه (ب)، مدیریت ولایی، تهران، بنیاد قران و عترت، 1389، اول.
9- معتمد، عزت الله، باورها و رفتارهای متعالی، کتیبه گیل، 1388، اول.
