شهید مطهری و امر به معروف و نهی از منکر
احمد زیارانی
چکیده:
شهید مطهری امر به معروف و نهی از منکر را به عنوان یکی از اصل مهم و اساسی و تاثیرگذار برای جامعه ی اسلامی می دانستند و ارزش این اصل را به اندازه ای می دانستند که حتی امام حسین (ع) جان خود و یارانش را در راه آن فدا کردند.شهید مطهری ایشان تمام هدف های مثبت اسلامی را داخل در معروف و تمام هدف های منفی را داخل در منکر می دانستندو عمل و رفتار را راهکار اصلی امر به معروف و نهی از منکر می دانستند که در کنار بیان درست و صحیح می تواند اثرگذاری داشته باشد.روش منطقی و عقلانی در امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه استاد مطهری نقش مهم و تاثیرگذاری دارد که باید با آگاهی و روش های علمی و از طریق اجتماعی و گروهی صورت گیرد.استاد مطهری، روح امر به معروف و نهی از منکر را همان پیشبرد اهداف اسلامی با روش های مشروع می دانستند که خود نیز با اخلاص و ایمان قوی و دلسوزی از پیشروان این راه بودند. از نظر استاد مطهری برای موفقیت در امر به معروف و نهی از منکر باید مکتبی و روشی به وجود آورده شود ، عملی ( نه فقط زبانی ) و در عین حال اجتماعی ( نه انفرادی ) و در عین حال منطقی و مبتنی بر اصول علمی علم النفسی و اجتماعی.استاد مطهری راه عزتمندی و نجات امت های مسلمان را عمل به دستورات دین اسلام و به ویژه اصل مهم امر به معروف و نهی از منکر می دانستند و امر به معروف و نهی از منکر را نسخه ی شفابخش امت مسلمان برای رهایی از سلطه ی مستکبران می دانستند.
در این تحقیق از روش کتابخوانی استفاده شده است و با مراجعه کتب شهید مطهری و کتب مرتبط با موضوع ، بحث شهید مطهری و امر به معروف و نهی از منکر مورد بررسی قرار گرفته است.
کلید واژه: امر به معروف ، نهی از منکر، شهید مطهری .
مقدمه:
امر به معروف و نهی از منکر جزء فروعات دین مقدس اسلام و اصلی مهم است و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. که در آیات قرآن و در رویات معصومین (ع) بر آن سفارش و تاکید شده است و با توجه به اینکه متاسفانه چندان که شایسته است در جامعه اسلامی امروز به آن توجه نمی شود جا دارد اهمیت و ضرورت آن تبیین شود و با توجه به میزان این اهمیت هر چه بیشتر به مبحث امر به معروف و نهی از منکر پرداخته شود جا دارد . در مورد اهمیت امر به معروف و نهی از منکر امام علی (علیه السلام) می فرمایند:« تمام کارهای نیکو و جهاد در راه خدا ، برابر امر به معروف و نهی از منکر ، چونان قطره ای بر دریای مواج و پهناور است.» (محمد دشتی ، 1380،ص 721(
در مورد علت تشریع امر به معروف و نهی از منکر ، حضرت زهرا (س) فرموده اند:« خداوند امر به معروف و نهی از منکر را برای مصلحت اجتماعی تعیین کرد تا جامعه به فساد کشیده نشود.»
( مجتبی تهرانی ، 1391، ص76)در زمان پیامبر (ص) مسلمانان هنگام خداحافظی ، سوره عصر را می خواندند و یکدیگر را امر به کار نیک می کردند زیرا مفهوم آیه « و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر » (آیه 3 سوره عصر) همین سفارش به کار نیک می باشد. « قرآن می فرماید : ما در میان هر امتی ، پیامبری را مبعوث کردیم که مهمترین وظیفه ی او دو چیز بود : یکی امر به یکتا پرستی که بزرگترین معروف هاست» . « ان اعبدو الله » و دوم نهی از اطاعت طاغوت هاست که بزرگترین منکرهاست. « اجتنبو الطاغوت » ( آیه 36 سوره نحل )(محسن قرائتی ، 1393 صفحه 17 )
پیامبر اکرم (ص) فرمود : « آمران به معروف ، جانشینان خدا در زمین هستند.» ( همان صفحه 19 )
شهید مطهری از علمای متفکر بزرگ معاصر بود که از بزرگترین آمرین به معروف و ناهیان از منکر بودند و در حقیقت شهید راه امر به معروف و نهی از منکر اعتقادی شدند. زیرا ایشان در برابر تفکرهای انحرافی و مادی گرایانه و ضد اسلام ناب مبارزه کردند و با این مجاهدت و تلاش و در واقع امر به معروف و نهی از منکر از انحراف جوانان زیادی جلوگیری کردند و هنوز هم این چراغ پر فروغ که با زحمات ایشان روشن شده ، نور افشانی می کند و هنوز راهنمای انسان ها برای هدایت به سوی تفکر ناب اسلامی می باشد و کتاب ها و سخنرانی های ایشان، هنوز راه ایشان را در امر به معروف و نهی از منکر ادامه می دهد.
معروف یعنی شناخته شده و هر چه که با فطرت انسان منطبق و برای فطرت شناخته شده و مورد تایید باشد که گستره وسیعی را در بر می گیرد.هوامری که طبق عقل و شرع پسندیده باشد در دایره معروف جای می گیرد و بر خلاف آن منکر یعنی شناخته نشده به هر چه که منطبق فطرت انسانی و خلاف عقل باشد در دایره ی منکر جای می گیرد.امر به معروف یعنی امر کردن و دستور دادن به کار معروف حالا این معروف می تواند جزء واجبات در حوزه ی فقه و احکام باشد یا که در این صورت با وجود شرایط دیگر واجب است و اگر در حوزه ی مستحبات باشد امر به آن مستحب می باشد ، همین طور نهی از منکر یعنی باز داشتن و جلوگیری کردن از کار منکر و ناپسند که باز اگر شرایط فقهی دیگر وجود داشته باشد و منکر جزء محرمات باشد ، نهی از منکر واجب و اگر در حوزه ی مکروهات باشد نهی از منکر مستحب می باشد.هر چه معروف و منکر عظمت و اهمیت بیشتری داشته باشند ، امر به معروف و نهی از منکر نیز از اهمیت بیشتری برخوردار می شوند. البته امر به معروف و نهی از منکر مراتب مختلفی دارد که مراحل قلبی ، زبانی و عملی را شامل می شود که مراحل اول و دوم وظیفه عموم مسلمانان و مرحله عملی وظیفه ی حکومت اسلامی می باشد.
در زمینه ی امر به معروف و نهی از منکر و شهید مطهری به طور جداگانه کتاب های مختلفی نوشته شده است که اما به موضوع شهید مطهری و امر به معروف و نهی از منکر کمتر پرداخته شده و به این صورتی که در این مقاله قصد پرداختن به آن را داریم ، نوشته ای مشاهده نشده است. در این مقاله به موضوع شهید مطهری و امر به معروف و نهی از منکر پرداخته می شود و اهمیت امر به معروف و نهی از منکر را از دیدگاه شهید مطهری بررسی می گردد و به موضوع نقش شهید مطهری در امر به معروف و نهی از منکر نیز پرداخته می گردد.
نقش شهید مطهری در امر به معروف و نهی از منکر :
شهید مطهری به عنوان یک عالم متفکر و فیلسوف دلسوز و آگاه به زمانه به نگهبانی از مرزهای اعتقادی جامعه می پرداخت و به عنوان یک مجاهد و مبارز و مرزبان اعتقادات مردم وارد صحنه می شد و نقش خود را در دفاع از اعتقادات راستین اسلام ایفا می کرد. آن جا که بحث ملی گرایی افراطی و کم رنگ نشدن نقش اسلام بود با نوشتن کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران پاسخ می داد.
آن جا که بحث حقوق زن مطرح می شود و عده ای قصد سوء استفاده از موضوع زنان را دارند وارد صحنه ی مبارزه می شود و با تبیین نظریات ناب اسلام در موضوع زن به دفاع از حقوق زنان می پردازد. آن جا که عده ای با تفکر مادی گرایانه قصد تخریب اعتقادات مردم را دارند با تبیین جهان بینی الهی و اثبات حقانیت این جهان بینی و بیان نظریات صحیح اسلامی به دفاع از اعتقادات جامعه می پردازد و در زمینه های توحید ، عدل ، معاد ، نبوت و امامت اندیشه های راستین اسلام را به روشن و به بیانی عامه فهم بیان می کند ، تا بد اندیشان را به عقب براند و وظیفه ی خطیر خود را در حراست از مرزهای اعتقادی جامعه انجام دهد ، که این خود از والاترین مراتب امر به معروف و نهی از منکر است زیرا هدایت انسان ها از ارزشمندترین مراتب معروف است و به حق شهید مطهری پرچمدار امر به معروف و نهی از منکر در زمینه های مختلف اعتقادی می باشند و عاقبت هم در همین راه جان عزیز خود را فدا کرد ، اما نور اندیشه های ناب او با کتاب های ارزشمند ایشان که مورد تایید ویژه امام خمینی (ره) قرار گرفت همچنان تابنده است و راه را برای اندیشه های طالب نور هدایت روشن کرده است. ایشان در این زمینه از خود گذشتگی زیادی نشان داد و حتی با نوشتن کتاب داستان راستان نشان داد که در این زمینه از سرزنش سرزنشگران و این که مایه علمی ایشان زیر سوال برود یا پرداختن به اموری که در ظاهر برای ایشان چیز کوچکی است اما وظیفه است ، هراسی ندارد و مهم برای ایشان انجام وظیفه امر به معروف است و در این راه از حرف ها و سرزنش ها هراسی ندارد. یکی از بزرگترین سرمایه های هر فردی آبروی او می باشد و شهید مطهری در راه امر به معروف از آبروی خود هم گذشت ، او در شرایطی که ورود به دانشگاه برای فردی مثل ایشان تبعاتی داشت وارد دانشگاه شدند و در آزمون ورودی برای عنوان استادی شرکت کردند و برای هدایت نسل جوان و مبارزه با شبهاتی که دشمنان وارد ذهن جوانان کرده بودند ، در این عرصه نیز فعالانه وارد میدان مبارزه شد.
اما بزرگترین معروف ، تشکیل حکومت اسلامی و حفظ آن می باشد و شهید مطهری در این صحنه ی بزرگ هم از پرچمداران پیشبرد نهضت اسلامی بود و به عنوان یک یار و مشاور امین برای امام خمینی (ره) ایفاء وظیفه نمودند و به عنوان یک عالم آگاه به زمان در برابر ظلم طاغوت زمان پرداخت و آن چنان در این زمینه مجاهدت کرد که مورد اطمینان کامل امام خمینی (ره) قرار گرفت و به عنوان رییس شورای انقلاب اسلامی انتخاب شدند و در مدت کمی که بعد از انقلاب در قید حیات بودند ، خدمات قابل توجهی را ارائه دادند و دشمنان این نظام نتوانستند حیات او را تحمل کنند و سرانجام در این راه مجاهدت عظیم جان خود را فدای این راه کردند.
علت موفقیت شهید مطهری در امر به معروف و نهی از منکر :
از مهمترین عوامل موفقیت در امر به معروف و نهی از منکر عامل اخلاص می باشد. شهید مطهری برای رضای خدا و با اخلاص وارد این عرصه شد و هر کجا دید که کار زمین مانده و باید در این زمینه کاری کرد وارد صحنه نورد شد و ملاحظات دنیایی را کنار گذاشت و چون مشکل را شناخت و آگاهی لازم را هم داشت ، با اخلاص وارد شد و وظیفه ی خود را انجام داد.
از عوامل مهم دیگر در عرصه ی امر به معروف ، دلسوز بودن است .شهید مطهری درد دین داشت و چون دلسوز بود با اقتدا به پیامبر اعظم (ص) ، وظیفه ی خود دانست که به مردم و به ویژه قشر جوان ، آگاهی بدهد و آن ها را از دام هایی که دشمنان برای گمراهی جوانان انداخته بودند ، نجات دهد و به وادی امن ایمان وارد کند.
از عوامل مهم دیگر موفقیت شهید مطهری بحث عامل بودن ایشان است ، ایشان که خود از محضر پر فیض علمای عامل دیان چون امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی استفاده کرده بود ، این علمای الهی را الگوی خود قرار داد و چون آنان را عامل به احکام دین و آراسته به فضایل اخلاقی دید با الگو برداری از رفتار این بزرگان خود نیز مرد میدان عمل شد و خدا نیز چون او را شایسته دید سوز دل و لذت مناجات خود را به او داد. از رهبر معظم انقلاب نقل شده که شبی که همراه شهید مطهری بودند ، شهید مطهری با چه سوز و حالی نماز شب خود را اقامه کرد و اولین شبی که خانواده ی شهید مطهری بعد از شهادت ایشان داشتند ، مشاهده کردند که ساعت 3 زنگ ساعت که هر شب شهید را برای اقامه نماز شب و مناجات با خدا بیدار می کرد به صدا درآمده است.
او که در ظاهر و باطن رعایت محضر خدا را می کرد و خود را در محضر خدا می دید و این ایمان همراه با عمل بود که قوه متحرکه شهید مطهری در همه ی اقدامات و مجاهدت هایشان بود ، و تا اتصال بنده با پروردگار نباشد بقیه اعمال بنده نیز ابتر و کم اثر خواهد بود .
علت اصلی موفقیت شهید مطهری در امر به معروف و نهی از منکر ، همین ایمان و اخلاص و توکل به خداوند متعال و توسل به اهل بیت (ع) بود.
امر به معروف ونهی از منکر در بیان شهید مطهری :
علمای ربانی که در زمان غیبت کبری امام زمان (عج) جانشینان معصومین (ع) هستند نیز راه معصومین (ع) را ادامه می دهند .شهید مطهری نیز که پیرو همین علمای بزرگ بودند نیز به عامل امر به معروف و نهی از منکر عنایت ویژه ای داشتند . به ویژه در بحث نهضت عاشورا ایشان معضل به ارتباط نهضت امام حسین (ع) و امر به معروف و نهی از منکر پرداختند و در کتاب حماسه حسینی به آن نیز اشاره کرده اند.ایشان در این مورد فرموده اند : « همان طور که عامل امر به معروف و نهی از منکر ارزش نهضت حسینی را بالا و بالاتر برد ، منعاکساً نهضت حسینی ، ارزش امر به معروف و نهی از منکر را بالا برد... نهضت حسینی اصل امر به معروف و نهی از منکر را از نظر استنباط و اجتهاد علمای اسلامی و به طور کلی مسلمین بالا برد. ( مرتضی مطهری الف ، 1394 ، صفحه 89 ، )
از نظر استاد شهید مطهری در اسلام ، فرد علاوه بر مسئولیت و وظیفه ای که نسبت به خویشتن دارد ، در قبال اجتماع و دیگران نیز مسئول است. معنای امر به معروف و نهی از منکر همین است که ای انسان ، تو تنها از نظر شخصی و فردی در برابر ذات پروردگار مسئول و متعهد نیستی ، تو در مقابل اجتماع خود هم مسئولیت و تعهد داری . ( ، جمعی از نویسندگان ، 1394 ، صفحه 169 و 170 )
البته امر به معروف و نهی از منکر مراتبی دارد که شامل مراحل قلبی ، زبانی و عمل می باشد.در مورد کمترین مرحله آن امیر المومنین علی (ع) می فرماید : « کمترین حد نهی از منکر آن است که با مردم گناهکار با چهره ای در هم کشیده و ترشرویی برخورد کنید.» (عبدالله جوادی آملی ، 1391،صفحه 507 )
از نظر استاد شهید مطهری عامل اصلی در قیام امام حسین (ع) امر به معروف و نهی از منکر بوده است و بقیه عوامل فرعی بوده اند و سند این مطلب نیز خود سخنان امام حسین (ع) است که ایشان در وصیت خود به محمدبن حنیفه فرموده اند که من برای امر به معروف و نهی از منکر قیام کرده ام. استاد مطهری در این زمینه فرموده اند : « حلال شدن حرام ها و حرام شدن حلال ها و بالاخره مشاهده ی وضع نابسامان و فاسد اجتماع ، امام را در برابر آفت ها قرار می دهد و وادار به قیام می کند. روی همین جهت ، ارزش قیام امام بر حسب این عامل خیلی بالا می رود و این ارزش شکل دیگری به خود می گیرد ، حساب دیگری باز می کند ، و عمده سبب و علتی که به این نهضت آن شایستگی را داده است که برای همیشه در پیشانی تاریخ بدرخشد ، برای همیشه زنده بماند ، یک درس جاویدان و یک نهضت بی نظیر در دنیا باشد همین جهت است ...به همین دلیل ما باید امر به معروف و نهی از منکر را از نظر اسلام بشناسیم که این چه اصلی است ؟ این چیست که آن چنان اصالت و قدرت دارد و آن چنان از نظر اسلام اهمیت دارد که مردی مانند امام حسین بن علی (ع) را وادار می کند که در راه خودش جان خویش را از دست بدهد ، خون خود را بریزد ، خون عزیزان خود را بریزد ، خون یاران خود را بریزد و تن به فاجعه ای بدهد که واقعاً در دنیا کم نظیر است .آن وقت ما بعد از 1300 سال در مقابل امام بایستیم و این طور گواهی بدهیم : « اشهد انک قدامقت الصلوه و آیت الزکاه و امرت بالمعروف و نهیت عن المنکر ...» ( قسمتی از زیارت وارث) ،( مرتضی مطهری الف ، 1394 ، صفحه 48 )همچنین استاد شهید با استاد به روایات اهل بیت (علیهم السلام) به اهمیت امر به معروف و نهی از منکر می پردازند و می فرمایند:« در حدیث است که امام باقر (ع) درباره امر به معروف و نهی از منکر می فرماید : « به وسیله ی این اصل سایر دستورها زنده می شود ، راه ها امن می گردد ، کسب ها حلال می شود ، مظالم به صاحبان اصلی برگردانده می شود ،زمین آباد می گردد ، از دشمنان انتقام گرفته می شود و کارها رو به راه می شود .» وقتی انسان از طرفی به این دستورها و راهنمایی ها رجوع می کند و از طرفی هم می بیند در یک دوره هایی کم و بیش مسلمین عمل کرده و استفاده کرده اند ، و از طرف دیگر وضع حاضر خودمان را می بیند ، بی نهایت دچار تاسف می شود.» ( مرتضی مطهری ب، 1388، صفحه 197 )
هر چند این بیان شهید مطهری مربوط به دوره ی طاغوت است ، اما جامعه اسلامی امروز نیز باید از این بیان استاد شهید ، درس بگیرد و از موقعیت استثنایی که در زمان استقرار حکومت اسلامی است در زمینه ی اجرای کامل و صحیح اصل مهم و حقوقی امر به معروف و نهی از منکر به نحو احسن اقدام کند. وقتی شهید نواب صفوی و آیت الله بافقی (ره) در زمان طاغوت به وظیفه ی خود در امر به معروف و نهی از منکر اقدام کردند و جان خود را به خطر انداختند برای اجرای اوامر الهی ، چرا در حکومت اسلامی که زمینه ی بسیار از قبل مهیاتر است ، به این دستور الهی کم توجهی می شود ، زیرا هر چه را که مومنان در اجرای این فریضه کوتاهی می کنند ، به آثار سوء آن بیشتر گرفتار می شوند و کار به جایی می رسد که دیگر کمتر کسی جرات امر به معروف و نهی از منکر را پیدا می کند.
استاد شهید مطهری در مورد شرایط امر به معروف فرموده اند :
« امر به معروف و نهی از منکر در اسلام از نظر اجرایی شرایطی دارد . اولین شرطش حسن نیت و اخلاص است . ما فقط در مورد منکراتی که علنی است و به آن ها تهاجر می شود حق تعرض داریم. دیگر حق تجسس و مداخله در اموری که مربوط به زندگی خصوصی مردم است نداریم.» ( همان صفحه 191 )
ایشان در ادامه در مورد مراحل امر به معروف فرموده اند : « در اخبار وارد شده که امر به معروف و نهی از منکر سه مرحله و سه مقام دارد : مرحله قلب ، زبان ، مرحله ید و عمل . ما معمولاً از مرحله ی قلب به جای آن که اخلاص و حسن نیت و علاقه به سرنوشت مسلمانان را درک کنیم، جوش و خروش و عصبانیت های بی جا می فهمیم . و از مرحله زبان به جای آن که بیان های روشن کننده و منطقی بفهمیم که قرآن می فرماید : « ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه » ( آیه 125 سوره نمل ) موعظه ها و پندهای تحکم آمیز می فهمیم . و از مرحله بدو عمل هم به جای این که تبلیغ عملی و حسن عمل و همچنین تدابیر عملی بفهمیم ، تنها این مطلب را فهمیده ایم که باید اعمال زور کرد .» ( همان ، صفحه 200 و 201 )
نقش عمل در امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه شهید مطهری :
تأثیر رفتار و کردار ما در دیگران بسیار بیشتر از تأثیر زبان است و اینکه در روایات نقل شده که افرادی با یک رفتار نیکو که از امام معصوم (علیه السلام ) دیده اند ، به راه راست هدایت شده اند، و یا در سیرۀ علمای ربانی از این نوع رفتارها که باعث تغییر زندگی افراد شده اند ، نشانگر اثر عمل و کردار می باشد. امام سجاد (علیه السلام) در این زمینه فرموده اند:« خدایا بر محمد و آل او درود فرست و مرا توفیق ده تا با کسی که با من ناراستی نموده مقابله به خیرخواهی کنم و کسی را که از من دوری گزیده با نیک رفتاری جزا دهم و کسی را که محرومم ساخته به بخشش پاداش بخشم و کسی را که از من بریده با پیوستن مکافات کنم و با کسی که از من غیبت نموده با ذکر خیر مقابله کنم . کار نیک دیگران را سپاس گزارم و از بدی انان چشم بپوشم.» (حسین استاد ولی،1386،ص 55)
شهید مطهری در امر به معروف و نهی از منکر تاکید بیشتر به عمل و دعوت عملی به معروف دارند . ایشان در این زمینه می فرماید : « در حدیث است کونوا دعاه الناس بغیر السنتکم (نقل از اصول کافی ج 2/ صفحه 78 ) مردم را به دین حق و صلاح دعوت کنید اما با ابزاری غیر از ابزار زبان یعنی با ابزار عمل.» ( مرتضی مطهری ب ،1388صفحه 201 ) ایشان در ادامه به نقل از صاحب جواهر الکلام در مورد اثر امر به معروف عملی می فرماید :« امر به معروف و نهی از منکر از طریق حسن عمل ، سبب موثر و کاملی است و ممکن نیست بی اثر بماند خصوصاً اگر به پند و اندرزهای خوب زبانی ضمیمه شود که هر مقامی سخنی را ایجاب می کند و هر دردی را دوایی دارد. بهداشت و معالجه ی روح مردم مشکل تر و پر پیچ و خم تر است از معالجه ی بدن آن ها .» ایشان در ادامه به حدیث زیبا و کاربردی امام علی (ع) که در حکمت هفتم نهج البلاغه آمده است می پردازند که امام می فرمایند : « آن کس که می خواهد پیشوای مردم باشد و مردم را به دنبال خود به راهی دعوت کند ، پیش از آن که می خواهد به دیگران یاد بدهد ، خود را مخاطب کند و به خودش تعلیم و تلقین نماید ، پیش از آن که می خواهد مردم را با زبان خود تربیت کند ، با عمل و روش اخلاق خوب و اخلاقی صحیح ، خود را تربیت کند. آن کس که خودش را تعلیم و تلقین می کند و خودش را تربیت و تادیب می کند ، برای احترام و تکریم شایسته تر است از آن که معلم و مربی دیگران است . » این خود یک غفلت عظیم و اشتباه بزرگی است ، امروز در اجتماع ما که برای گفتن و نوشتن و خطابه و مقاله ، و خلاصه برای زبان و مظاهر زبان ، بیش از اندازه ارزش قائلیم و بیش از اندازه انتظار داریم . ( همان صفحه 203 و 204 )
مشاهده می شود که شهید مطهری بر نقش عمل در امر به معروف و نهی از منکر تاکید ویژه ای دارند و این مشکل امروز جامعه ما نیز می باشد که باید علاوه بر زبان ، بیشتر با عمل دعوت کنند. به خوبی ها و بازدارنده از بدی ها باشیم. وقتی مردم مشاهده کنید که یک فرد مذهبی اخلاق خوبی دارد و رفتار مناسبی را از خود بروز می دهد ، خود به خود به سوی مذهب کشش پیدا می کند و برعکس مشاهده ی رفتار نادرست از افراد مدعی این ، اثر معکوس روی افراد جامعه می گذارد.
روش امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه شهید مطهری :
امر به معروف و نهی از منکر هر چند که یک واجب الهی است و باید آن را انجام داد ، اما روش انجام آن نیز ، بسیار مهم و اثرگذار می باشد ، چه بسا روش نادرست ، اثر معکوس داشته باشد.
آمر به معروف و ناهی از منکر باید هدفش اصلاح طرف مقابل باشد و انگیزۀ او نیز اجرای فرمان خداوند و دلسوزی برای مخلوق او باشد و برای رسیدن به این هدف باید بهترین روش را برگزیند و بداند که خود او نیز دارای اشکالاتی است و طوری که دوست دارد دیگران به او تذکر دهند ، همانطور تذکر دهد، و شأو و شخصیت طرف مقابل حفظ شود.
استاد شهید مطهری در این باره فرمودند : « چیزی که بیش از هر چیز دیگر مورد غفلت است ، دخالت منطق است در این کار . مقصود این است که در کار معروف و منکر باید تدابیر عملی اندیشید و باید دید چه طرز عملی مردم را نسبت به فلان کار نیک تشویق می کند و مردم را از فلان عمل زشت باز می دارد ... امروز در محیط زن های متجدد و فرنگی تاب ما بیماری دیگری وجود دارد و آن بیماری هوسبازی و ولو بودن در حاشیه خیابان ها و پیروی مفرط از مدپرستی و اسراف و تجمل است ، به طوری که در اخبار روزنامه ها می خواندیم که اروپائیان ، اعتراف دارند که در این امور ، زن های ایرانی در جهان درجه اولند. این را هم می خواهیم با زبان و موعظه و یا ملامت و طعنه علاج کنیم و البته این وسایل چاره پذیر نیست.اگر روزی توفیق پیدا کنیم که عملاً در فکر چاره جویی بیفتیم و منطق را در امر به معروف و نهی از منکر دخالت دهیم همه این مشکلات به خوبی و به آسانی حل می شود.( همان صفحه 205 و 206 و 207 )
استاد شهید مطهری امر به معروف و نهی از منکر را یک کار تعبدی محض مثل نماز و روزه نمی دانند و روش و طریقه را مهم تر می دانند ، ایشان در این زمینه می فرمایند : « امر به معروف و نهی از منکر از کارهایی است که ساختمان و کیفیت ترتیب آن و این که در کجا مفید است و به چه شکل مفید است و موثر است و بهتر ثمر می دهد و بار می دهد و نتیجه می دهد ، همه را شارع در اختیار عقل ما و فکر ما و منطق ما گذاشته است. صاحب جواهر هم می گوید : « در همه ی موارد یگانه چیزی را که باید در نظر گرفت این است که به چه نحو و به چه شکل و با چه کیفیت و به چه وسیله به هدف و مقصود نزدیک می شویم ...اگر ما راستی می خواهیم این اصل را فراموش شده را زنده کنیم باید مکتبی و روشی به وجود آوریم عملی ( نه فقط زبانی ) و در عین حال اجتماعی ( نه انفرادی ) و در عین حال منطقی و مبتنی بر اصول علمی علم النفسی و اجتماعی . در این وقت است که صد در صد امید موفقیت هست .» ( همان صفحه 207 و 208 )
مشاهده می گردد که استاد مطهری چقدر بر نقش و روش صحیح در امر به معروف و نهی از منکر تاکید دارند و حق هم همین است که در مورد این اصل مهم دین ، از بهترین روش ها و عملی ترین طرق و اثرگذاری راه وارد شد و جا دارد که از هنر هم در این موضوع استفاده شود. همچنین در بحث روش های امر به معروف و نهی از منکر استاد مطهری به اثر گروه و اجتماع اشاره کرده اند ایشان در این مورد فرموده اند : « عمل هم اگر فردی باشد چندان مفید فایده نیست خصوصاً در دنیای امروز . این هم خود یک مشکلی است در زندگی اجتماعی ما که آن هایی که هم اهل عمل هستند ، توجهی به عمل اجتماعی ندارند و به اصطلاح (( تک رو )) می باشند ... همکاری و همفکری و مشارکت لازم است. در تفسیر المیزان در ذیل آیه کریمه ی قرآن : « یا ایها الذین آمنوا راصبروا و صابروا و رابطوا ( آیه 200 سوره آل عمران ) بحثی دارد راجع به این که دستور اسلام این است که تفکر ، تفکر اجتماعی باشد. » ( همان صفحه 204 و 205 )
اهمیت امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه شهید مطهری :
شهید مطهری دیدگاه بسیار جامعی در مورد امر به معروف و نهی از منکر داشتند و آن را محدود به امور جزئی نمی دانستند . ایشان چون یک اسلام شناس با دید جامع بودند به این مبحث مهم دین نیز دید باز و جامع و کاملی داشتند.ایشان در این مورد می فرمایند : « تمام هدف های مثبت اسلامی داخل در معروف و تمام هدف های منفی داخل در منکر است وگر چه در امر به معروف و نهی از منکر تعبیر امر و نهی است ولی با توجه به قرائتی که از خود قرآن کریم می توان استنباط کرد و به احادیث قطعی اسلامی و به دلیل این که از مسلمات فقه اسلامی ماست و تاریخ استفاده کردن از هر وسیله مشروع برای پیشبرد هدف های اسلامی است . پس اگر بخواهیم روح امر به معروف و نهی از منکر را با ترجمه و تعبیر فارسی خودمان بیان کنیم باید بگوییم : لزوم استفاده از هر وسیله مشروع برای پیشبرد اهداف اسلامی .( شهید مطهری الف ، 1394 ، ، صفحه 113 )
استاد در توضیح امر به معروف و نهی از منکر به حدیث پیامبر (ص) استناد می کنند و می فرمایند : « پیغمبر اکرم (ص) موضوع امر به معروف و نهی از منکر را با تعبیر دیگری بیان کرده است ، آن جا که فرمود : « کلکم راع و کلکم مسوول عن رعیته » ( نقل ازجامع الصغیر ، سیوطی ، صفحه 95 )
تمام افراد شما مسلمانان ، به منزله ی حافظ و نگهبان و شبان دیگری هستید و تمام شما نسبت به خودتان مسئولید. تعبیری از این بالاتر نمی توان کرد ، یعنی ایجاد نوعی تعهد و مسئولیت مشترک میان افراد مسلمان برای حفظ و نگهداری جامعه اسلامی بر مبنای تعلیمات اسلامی . چنین وظیفه ی سنگینی اولاً آگاهی و اطلاع زیاد می خواهد یعنی هر فرد یا اجتماع نا آگاهی نمی تواند این وظیفه را به خوبی انجام دهد و ثانیاً قدرت و امکان می طلبد . انجام دادن چنین مسئولیت بزرگ و چنین تکلیف بسیار بزرگی احتیاج به قدرت و نیرو دارد . ( همان صفحه 114 )
بنابراین استاد مطهری امر به معروف و نهی از منکر را امری بزرگ می داند که باید آگاهی لازم در مورد آن پیدا شود و مورد توجه همه ی مسلمانان قرار گیرد . ایشان در ادامه ی بحث به موضوع وحدت مسلمانان و ذلت ناشی از دوری از امر به معروف و نهی از منکر اشاره می کنند که چطور مورد تهاجم بیگانگان قرار می گیرند و دچار ذلت و پستی شده اند. ایشان در ادامه یک راه کار مهم برای درمان این دردهای مهم و اساسی مسلمانان ارائه می دهند تا ارزش واقعی خود را پیدا کنند. ایشان در این موضوع می فرمایند : « جواب این سوال را قرآن مجید داده است « کنتم خیر امه اخرجت للناس شما بهترین امت ها و ملت ها هستید شما با ارزش ترین امت ها و ملت ها هستید ، اما با یک شرط ( تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر)» ( آل عمران آیه 110 )
اگر می خواهی بین ملت جهان ارزش پیدا کنی که هم بلوک شرق روی تو حساب کند و هم بلوک غرب ، سرنوشت تو را او در اختیار نگیرد و او برای تو تصمیم نگیرد ، امر به معروف و نهی از منکر داشته باش ، همبستگی و هم دردی داشته باش ، اخوت و برادری اسلامی را زنده کن ، از بی خبری پرهیز کن ، از ضعف پرهیز کن ... ( همان صفحه 119 و 120 )
بنابراین شهید مطهری راه درمان ضعف ها و دردهای ملت های مسلمان را پرداختن درست به این موضوع مهم امر به معروف و نهی از منکر می داند اکنون نیز در زمانه ی ما ، همین راه درمان دردها و ضعف های داخلی و خارجی ماست ، اگر بخواهیم عزت در داخل و خارج از کشور داشته باشیم باید به این اصل مهم بیشتر اهمیت دهیم و در عمل به آن بپردازیم و عمل به دستورات اسلام به ویژه اصل امر به معروف و نهی از منکر تنها راه نجات مسلمانان می باشد.
نتیجه گیری :
استاد شهید مرتضی مطهری ، اهمیت فوق العاده ای برای امر به معروف و نهی از منکر قائل بودند و ایشان امر به معروف و نهی از منکر را محدود و جزئی نمی دانستند بلکه ایشان مقصود از آن را لزوم استفاده از هر وسیله ی مشروع برای پیشبرد اهداف اسلامی می دانستند.
. ایشان راه عزت مسلمانان و بیرون آمدن از ذلت و خواری را عمل به حقیقت امر به معروف و نهی از منکر می دانستند که در پرتو آن مسلمانان می توانند با وحدت و همدلی و همدردی و تعاون ، خودشان سرنوشت خودشان را تعیین کنند و از سلطه ی مستکبران و استعمارگران خارج شوند. ایشان که از مفاسد زمان طاغوت در رنج و اذیت بودند ، راه کار اصلی خروج و نجات از مفاسد مختلف آن زمان را تشکیل حکومت و نظام اسلامی می دانستند ، که در این راه زحمات بسیاری را متحمل شدند.
شهید مطهری که خود پرچمدار امر به معروف و نهی از منکر بود ، در اصلاح اعتقادات جامعه اسلامی از جان و مال و آبروی خود مایه گذاشت و با بیانی روشن ، اندیشه های ناب اسلامی را برای جامعه تبیین می کردو نقش خود را در هدایت افکار جامعه ، به خوبی ایفا کرد و به ویژه در عرصه ی اعتقادی در برابر سیل هجوم شبهات که توسط دشمنان برای نابودی اعتقادات مردم برنامه ریزی شده بود ، مجاهدت عظیمی کردند و از همه چیز خود گذشتند و با بیان و قلم و آبرو و همه ی توان خود ، در راه گسترش معروفات و بازداشتن از منکرات به خصوص در موضوع اعتقادات ناب اسلامی تلاشی کم نظیر داشتند و با اخلاص و ایمان قوی در این راه وارد میدان عمل شدند و دین خود را ادا کردند و به وظایف خود به عنوان یک عالم دلسوز و مجاهد عمل کردند.
منابع :
1.استاد ولی ، حسین، ترجمۀ صحیفۀ سجادیه، 1383، قم ، انتشارات الهادی، سوم
2.تهرانی ،مجتبی ،خطبۀ فدک، 1391،تهران،مؤسسه مصابیح الهدی،پنجم
3. جمعی از نویسندگان ، 1394 ، نسیم معرفت ، تهران ، معاونت ستاد عقیدتی سیاسی بسیج ، اول
4.جوادی آملی ، عبدالله ، 1391 ، مفاتیح احیاه ، قم ، انتشارات اسراء ، هفتاد و چهارم
5.دشتی، محمد، ترجمۀ نهج البلاغه، 1380، قم ، انتشارات مؤمنین، سوم
6. قرائتی ،محسن ، 1393 ، ده درس پیرامون امر به معروف و نهی از منکر ، تهران ، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن ، سی و ششم
7. مطهری، مرتضی (ب) ، 1388 ، مجموعه آثار شهید مطهری جلد 20 ، تهران ، صدرا ، هفتم
8. مطهری، مرتضی( الف) ، 1394 ، عنصر امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی ، تهران ، صدرا ، چهارم
