آثار سبک زندگی اسلامی

آثار و نتایج  سبک زندگی اسلامی  در ابعاد  فردی و اجتماعی

احمد زیارانی

چکیده:

سبک زندگی اسلامی مبتنی بر آموزه های وحیانی و تعالیم الهی انبیاء می باشد و هدف در سبک زندگی اسلامی ، رشد و تعالی معنوی و مادی  فرد و جامعه می باشدو مبنای این سبک زندگی ، خدا و اطاعت از دستورات الهی می باشد . سبک زندگی اسلامی با توجه به اهمیت موضوع چگونه زندگی کردن از دیدگاه اسلام و همچنین گسترۀ وسیعی از دستورات که در مورد چگونه زیستن در اسلام وجود دارد ، آثار و نتایج بسیار خوب و فراوانی در طریقۀ زیستن انسان دارد ،  زیرا  اسلام  با اتکاء به وحی الهی  و بهره گیری از دستورات  قرآن  وسخنان معصومین  علیهم السلام  ، برای جزئی ترین امور زندگی انسان دستور و سفارش دارد که عمل به این دستورات ، منتهی به سعادت انسان در دنیا و آخرت   می گردد. از جملۀ  آثار سبک زندگی اسلامی  در بعد اجتماعی ، ارتباط صحیح با جامعه و نزدیکان، داشتن خانوادۀ  با بنیان محکم و ایجاد برابری و برادری در جامعه و در بعد فردی نیز زندگی همراه با معنویت ، مصرف به اندازه ، پوشش و تغذیۀ مناسب می باشد .

کلید واژه: سبک زندگی ، اسلامی، آثار ، فردی ، اجتماعی

مقدمه:

انسان برای زندگی روش های مختلفی را می تواند انتخاب کند، اما برای اینکه بدانیم کدامین روش زندگی بهتر است باید بدانیم هدف ما در زندگی چیست تا طبق آن هدف روش زندگی مشخص گردد. آیا انسان خود می تواند برای زندگی روشی را تعریف کند و طبق آن زندگی کند یا خیر؟ با توجه به اینکه خداوند خالق انسان است آگاه تر از خود انسان به ابعاد مختلف وجود او می باشد. خدایی که دلسوزتر از هر کسی برای انسان است و از خلقت انسان هدف مشخصی داشته، انسان را بدون برنامه رها نکرده که طبق میل خود زندگی اش را تعیین کند. بنابراین بهترین روش برای انسان روشی است که خداوند توسط پیامبران الهی تعیین کرده است و با توجه به اینکه دین اسلام کاملترین دین و پیامبر اسلام (ص) ، اعظم پیامبران است در می یابیم که روشی که اسلام برای زندگی تعیین کرده ، بهترین روش است و الگوی نمونه ، برای همه مردم طبق آیه قرآن خود شخص پیامبر اعظم (ص) می باشند. همانطور که در زیارت عاشورا نیز به این معنا اشاره شده است که « خدایا زندگی مرا زندگی محمد و آل محمد (ص) قرار بده » (1) بنابراین بهترین سبک زندگی برای هر انسانی در هر زمانی ، سبکی است که اسلام ارائه می نماید.

سبک به معنای طرز خاصی از نظم و نثر بوده که در اصطلاح روش خاص ادراک و بیان افکار، به وسیله ترکیب و طرز تعبیر است (2). «سبک زندگی ناظر به مسائلی است که متن زندگی انسان را در دنیا شکل می دهد. به عبارتی، وقتی از چگونگی زیستن مؤمنانه سخن می گویند، تمام مسائلی را که آدمی در متن زندگی با آن مواجه است، باید مدنظر قرار داد» (3). اسلام برای جزئی ترین امور زندگی هم برنامه و آدابی دارد که رعایت آنها  به مصلحت دنیا و آخرت انسان می باشد و این دیدگاه طبق جهان بینی الهی می باشد. اما در سبک زندگی غربی تنها چیزی که برای استخراج روش زندگی مورد استفاده قرار می گیرد تفکرات انسان می باشد که خدا در تفکر او نقش چندانی ندارد و محور تفکرات در جهان بینی او انسان می باشد و هدف، لذت بردن انسان و در واقع طرح ریزی زندگی حیوانی است. در این تفکر انسان  مانند حیوان درنظر گرفته می شود که تلاش می شود بیشترین بهره را از زندگی دنیوی خود ببرد. معنویت، و منبع عظیم وحی الهی و آموزه های دینی در این تفکر در حاشیه قرار دارد و در حد یک سنت اجتماعی، کوچک شمرده می شود و هدف اصلی، انسان است و خواسته های مادی او. در مجموع می توان آثارسبک زندگی در جامعه انسانی را در دو بخش کلی فردی و اجتماعی بررسی کرد. در بخش آثار  اجتماعی به موضوعاتی مانند چگونگی ارتباط صحیح  فرد با جامعه ، برابری و برادری در جامعه ، ازدواج و خانواده اسلامی ، اخلاق معاشرت اسلامی و صلۀ رحم پرداخته می شود، و در بخش آثار فردی به مباحثی در زمینۀ زندگی همراه معنویت ، مصرف به اندازه ، پوشش اسلامی و خواب و تغذیه مناسب پرداخته می شود .

تحقیق قبلی با عنوان این مقاله مشاهده نشده است ، اما در موضوعات مرتبط با آن تحقیق صورت گرفته است. در این تحقیق سبک زندگی اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد ، آثار مهم فردی و اجتماعی آن مورد کنکاش قرار می گیرد . در این تحقیق  از روش کتابخوانی استفاده شده است و  به کتابهای مختلف مرتبط با موضوع  مراجعه شده است و  به آیات قرآن و احادیث اهل بیت و نظرات علمای بزرگ استناد گردیده است.

الف) آثار و نتایج  سبک زندگی از جهت اجتماعی

سبک زندگی اسلامی  از جهت اجتماعی آثار گستره وسیعی دارد ، که در اینجا به چند بحث مهم آن پرداخته می شود.

1-   ارتباط صحیح فرد با جامعه

جامعه انسانی از منظر اسلام به منزله یک کشتی است که سعادت و شقاوت فرد و جامعه به هم مرتبط می باشد و فرد در این تفکرات نمی تواند بگوید که من کار خودم را انجام می دهم و به جامعه کاری ندارم و آنچه که در جامعه مثل شده است که عیسی به دین خود، موسی به دین خود در تفکر الهی جایی ندارد و اعضای جامعه مانند اعضای یک پیکرند که درد یک عضو باعث به درد آمدن کل پیکر می گردد. در روایات اسلامی آمده است که « اصحاب پیامبر اعظم (ص) پیش از جدا شدن از هم سوره والعصر را می خواندند و یکدیگر را به حق و صبر سفارش می کردند.» (4). در شرع مقدس امر به معروف و نهی از منکر یک فریضه بسیار مهم شمرده شده است که فرایض دیگر به وسیله آن اقامه می شوند و عظمتی دارد که فرایض دیگر در برابر  آن بسیار کوچک می باشند.. اگر فردی در جامعه تخلفی کرد افراد پشت سر هم به او تذکر دهند آن هم تذکری با زبان نرم، یا فرد متخلف از این تذکرات تاثیر می پذیرد و رفتار خود را اصلاح  می کند یا به خاطر تذکرات مکرر به اجبار دست از تخلف خود برمی دارد. اگر امر به معروف و نهی از منکر در مورد قوانین اجتماعی هم جابیفتد و افراد خلاف قانون را خلاف شرع بدانند و به متخلفان تذکر دهند ، کمتر شاهد تخلفات اجتماعی خواهیم بود.

 وقتی افراد جامعه در برابر تخلفاتی که می بینند، سکوت کنند و عکس العمل نشان ندهند فرد تشویق به ادامه تخلف خود می شود .  اگر در جامعه امر به معروف و نهی از منکر ترک شود، جامعه پر از مفاسد مختلف خواهد شد ، به عنوان مثال اگر به فردی که پوشش اسلامی را رعایت نمی کند ، چندین بار با زبان نرم تذکر داده شود مطمئنا فرد متخلف ، با جرأت و علنی ،  ارزش های اسلامی را زیر پا نخواهد گذاشت.

اگر طبق آیات قرآن که مؤمنان برادر یکدیگرند (سوره حجرات، آیۀ 10)،  افراد جامعه اسلامی یکدیگر را برادر بدانند و دلسوز هم باشند آیا به راحتی برای مقدار کمی منفعت مادی دروغ خواهند گفت؟ و یا سراغ فریب دیگران و کلاهبرداری خواهند رفت. غیبت و تهمت و بدگویی و سایر گناهان،  همه ناشی از دوری از فرهنگ اسلام و قرآن می باشد و اگر افراد جامعه طبق حدیث شریف که هرچه را برای خود می پسندی برای دیگران بپسند و آنچه را که برای خود نمی پسندی برای دیگران هم مپسند، با یکدیگر برخورد کنند دیگر کسی سراغ زیر پا گذاشتن حق دیگران نخواهد رفت.

2- برابری و برادری

یکسان بودن انسان ها در پیشگاه الهی، اصل مهمی است که در فرهنگ اسلامی ایرانی مورد توجه قرار می گیرد. طبق آیه قرآن "ان اکرمکم عند الله اتقاکم" (سوره حجرات آیه 13) گرامی ترین مردم در پیشگاه خدا با تقواترین مردم است در فرهنگ اسلامی و قرآنی امور ظاهری ملاک برتری نیست، خداوند متعال در قرآن می فرماید:« ای مردم ما شما را خلق کردیم از مرد و زن و شما را ملت ها و قبائل قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید و بی تردید گرامی ترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست. یقیناً خدا دانا و آگاه است.» (سورۀ حجرات آیه 13).

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در سفارش به مالک اشتر در مورد یکسان بودن انسان ها فرموده اند:« مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده و با همه دوست ومهربان باش ، مبادا هرگز چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی ، زیرا مردم دو دسته اند، دسته ای برادر دینی تو و دستۀ دیگر همانند تو در آفرینش می باشند.» (5)  در فرهنگ اسلامی جنسیت، نژاد، قومیت و ظاهر ملاک برتری نیست. در زندگی اسلامی مسلمانان با هم برادرند و رفتارشان با هم مانند رفتار دو برادر باید باشد . در فرهنگ اسلامی در نماز جماعت وزیر و وکیل و ثروتمند در کنار یا پشت سر کارگر و فقیر قرار می گیرند  و با هم نماز می خوانند و این یکسان بودن مردم است که وجدان خفته بعضی از غربی ها را بیدار می کند و با دیدن چنین صحنه هایی پی به حقانیت دین مبین اسلام می بند و مسلمان می شوند. در اسلام عرب بودن ملاک برتری نیست و سلمان فارسی که نه از قریش او نه از عرب گوی سبقت را می رباید و به مقام « منا اهل البیت » می رسد و بعد از معصومین (ع) به مقام بالاترین صحابه پیامبر (ص) دست می یابد. بلال حبشی سیاه پوست و صهیب رومی مقام بالایی نزد پیامبر (ص) داشتند ، اما ابولهب و ابوجهل که از نزدیک ترین افراد از لحاظ نسبت بودند ، در واقع مطرودترین افراد در نزد پیامبر (ص) بودند.

3 -  ازدواج مناسب و خانواده مستحکم

 در فرهنگ اسلامی ، ازدواج امری مقدس است و بسیار به آن سفارش شده است ،  ازجمله در روایتی «پیامبر اکرم (ص) می فرمایند:« ازدواج سنت من است پس هرکس از این روش من رویگردان شود از من نخواهد بود.». بررسی سیره معصومین (ع) به ما می آموزد که آنها در بهار جوانی ازدواج کرده اند. «پیامبراسلام (ص) در 25 سالگی، امام علی (ع) در 23 سالگی، امام سجاد (ع) در 19 سالگی و امام جواد (ع) در 17 سالگی ازدواج کردند.» (6)، که این موضوع ،  نشان دهندۀ تاکید اسلام بر ازدواج در اوایل جوانی می باشد. طبق فتوای مراجع عظام تقلید کسی که اگر ازدواج نکند به گناه می افتد واجب است که ازدواج کند و این اهمیت دوری از گناه را می رساند ، در حالیکه در فرهنگ غربی فاصله بین بلوغ و ازدواج بسیار زیاد است و چه بسیار مفاسدی که در این فاصله اتفاق می افتد. اگر جوان زود و به موقع ازدواج کند هم از گناه جلوگیری کرده و هم به لذات دنیایی حلال رسیده و هم در آینده فاصله سنی او با فرزندانش زیاد از حد نخواهد شد و یکی از علل کاهش جمعیت در جامعه،  همین ازدواج دیر هنگام می باشد. در فرهنگ اسلام ، ازدواج رفع محدودیت ها و رسیدن به بزرگترین آرزوی دنیایی یک جوان است ، اما در فرهنگ گناه آلود غرب ازدواج محدودیت و ازبین رفتن فرصت های رسیدن به لذات بی حد و حصر می باشد. برخلاف فرهنگ غربی که در بحث ازدواج افراط وتفریط شده است و بعضی مثل راهبان ، ازدواج را بر خود حرام کرده اند و بعضی حد و مرز و قید و بندی برای خود در این زمینه درنظر نمی گیرند ، اسلام دین اعتدال و میانه روی است و ازدواج  را راهی  برای رشد وتعالی معنوی و پرورش فرزندانی الهی در کانون گرم خانواده می داند.  در سبک زندگی اسلامی ، زن و شوهر باید در امر پیشرفت مادی ومعنوی یکدیگر ،کمک هم باشند و در انجام واجبات و ترک محرمات به هم کمک کنند. مرد باید اهل خود را به نماز و هر واجب مهم دیگری امر کند و از گناهان و معاصی بازدارد. «از نظر اسلام هر کسی موظف است تربیت را از خود و خانواده خویش شروع کند،خداوند در  قرآن به مؤمنان چنین هشدار می دهد:« ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم ان مردم و سنگهاست حفظ کنید.»(سوره تحریم، آیۀ 6) زن و شوهر بهترین آمر به معروف و ناهی از منکر یکدیگر می باشند و باید مواظب یکدیگر باشند و یکدیگر را به صبر و خیر و نیکی سفارش نمایندهمانطور که افضل زوج های عالم ، امام علی (ع) و حضرت زهرا (س) ، همدیگر را بهترین یاری کننده در طاعت الهی یافتند و این ازدواج مقدس و ساده و الهی و به موقع ، باید الگوی تمام مسلمانان باشد. .«زن و شوهر باید وجود خود را به تقوا و ایمان و عمل صالح آراسته کنند ، سپس به تأدیب وتهذیب کودک و تعلیم محاسن اخلاق به او ، و حفظ وی از رفیق بد بکوشند ... اگر تمام خانه ها اساسش تقوا باشد ، اگر تقوای پدر و مادر به کودک سرایت داده شود ، جامعه از داشتن زندان و مأموران انتظامی فراوان و دادگستری به این گستردگی بی نیاز خواهد شد .»(7) در نتیجه با اصلاح خانواده ها ، جامعه نیز اصلاح خواهد شد.

« اصولا اسلام راجع به غریزه جنسی یک حساب خاص باز کرده است و آن این است که باید آن را دفع کرد نه رفع ، یعنی کاری کرد که غریزه جنسی گل نکند. لذا اول می گوید نگاه شهوت آمیز به یکدیگر نکنید این دفع است نه رفع. بعد هم راجع به خانم ها می گوید از نظر گفتار، لباس، کردار، تماس با نامحرم بسیار مواظب باش. همه و همه به اندازه ضرورت باشد. حتی چادر رنگی نباشد، جالب نباشد، کفش هایت جالب نباشد، طرز راه رفتنت جالب نباشد. برای اینکه اگر چادرت جالب باشد ظلم است و ظلمش بزرگ است زیرا تحریک شهوت می کند. اگر جوانی تحریک شد جلوی غریزه جنسی را گرفتن بسیار مشکل است.» (8).

همۀ  سخت گیری های ظاهری که در سبک زندگی اسلامی وجود دارد نشانگر حساسیت و اهمیت غریزه جنسی است که کنترل آن بسیار سخت می باشد ، اما راهکار اصلی ،  ازدواج زود و به موقع است. در جامعه ای که ارتباط محرم و نامحرم کنترل شده است، اولاً غریزه جنسی تحریک نمی شود ،  ثانیاً میل به ازدواج بیشتر می باشد.

4- اخلاق معاشرت اسلامی

 «یکی از مهمترین اهداف پیامبران الهی، رشد و ارتقای اخلاقی انسان ها می باشد. پیامبر گرامی اسلام (ص) با تاکید بر این مسئله می فرمایند:«همانا من برای تتمیم و تکمیل خوی و رفتارهای ستوده و ارزشمند به پیامبری مبعوث شده ام.»» (9) . همانطور که همه قطعات یک کالا علامت کارخانه تولید کننده آن کالا را دارد ، یک مسلمان هم باید هر رفتار و گفتار او تأییدیه ای از دین اسلام داشته باشد و دیگران با دیدن اعمال و رفتار او بتوانند او را الگوی عملی خود قرار دهند. در فرهنگ اسلامی مسلمان طوری با دیگران رفتار می کند که دوست دارد دیگران همانگونه با او رفتار کنند. رفتاری همراه با ارزش قائل شدن و محبت و دلسوزی اگر طبق احادیث آنچه را که برای خود دوست داریم برای دیگران هم دوست بداریم و آنچه را برای خود ناپسند می شماریم برای دیگران هم ناپسند بدانیم ، دنیا مانند بهشت  می شود و دادگاه ها تعطیل می شوند ، زیرا دیگر کسی به حقوق دیگران تعدی نمی کند و همه رعایت حقوق هم را می کنند. آنچه که حاکم بر روابط اجتماعی و خانوادگی در فرهنگ اسلامی است عبارتست از خوش اخلاقی، عفو و گذشت، بخشش ، محبت، تواضع، صبر و تحمل، تفقد ورسیدگی و ایثار و از خود گذشتگی.

در اسلام به شدت از هرچه که به روابط اجتماعی ضربه بزند نهی شده است ازجمله غیبت و تهمت و سخن چینی و تمسخر . این امر به اندازه ای مهم است که در چند آیه قرآن ، از غیبت و عیب جویی و سخن چینی و تمسخر نهی شده است. همچنین در روایات متعددی به این موضوع اشاره شده است ، از جمله امام علی (ع) فرموده اند:« ای بندۀ خدا در گفتن عیب کسی شتاب مکن، شاید خدایش بخشیده باشد و بر گناهان کوچک خود ایمن مباش، شاید برای آنان کیفر داده شوی! پس هرکدام از شما که به عیب کسی آگاه است به خاط آنچه که از عیب خود می داند باید از عیب جویی دیگران خودداری کند» (10). یکی از آداب پسندیده در سبک زندگی اسلامی، رسیدگی به مشکلات محرومان و رفع مشکلات آنها می باشد ، که این مسأله مورد تأکید اسلام  می باشد ، و در روایات متعدد به آن سفارش شده است.

از موارد مهمی که در موضوع اخلاق معاشرت مطرح می باشد و باید به آن توجه کرد حلم و صبر می باشد که در جامعه امروز باید به آن توجه کرد و ریشه بسیاری از در گیری ها و قتل ها ، ناشی از عدم صبر و تحمل  می باشد و با کمی صعه صدر و حوصله می شود از آسیب های فراوانی جلوگیری کرد. امام صادق (ع) در سفارش های خود به عنوان بصری در این مورد می فرمایند:« اگر کسی بگوید اگر سخنی گویی ده برابر می شنوی تو بگو اگر ده تا بگویی سخنی نشنوی و اگر کسی تورا دشنام دهد به او بگو اگر در مورد آنچه گفته ای راستگو هستی ازخدا می خواهم که مرا بیامرزد و اگر در آن دروغگویی از خدا خواهانم که از تو درگذرد. و اگر کسی تو را تهدید به ناسزا گویی کند تورا به خیرخواهی و مراعاتش وعده بده.» (11) امامان معصوم ما با عمل به این دستورات چه بسیار انسانهایی را که به راه حق هدایت کردند ، که این عمل ایشان باید الگوی هر مسلمان باشد.

5- صلۀ رحم و احسان به والدین

«پیوند با خویشاوندان و نیکی به آنان به ویژه پدر و مادر، از راه های مهم رشد و تعالی (در همه زمینه ها) و تقرب به خدای سبحان است که پس از ایمان به خدا از با فضیلت ترین اعمال دینی به شمار می آید و اجر و پاداش مادی و معنوی فراوانی دارد. این پیوند چنان مهم است که به اجماع عالمان شیعه بر پایه ادله سه گانه کتاب، سنت و عقل، از واجبات دینی مهم شمرده شده و برای دستیابی به آن، سفر یک ساله نیز توصیه شده است. قطع ارتباط با خویشاوندان هم نوعی پیمان شکنی با خدای سبحان به شمار می آید.» (12). در سبک زندگی ایرانی اسلامی پدر و مادر جایگاه ویژه ای دارند و خداوند متعال در قران کریم پس از امر به عبادت خدا سفارش به نیکی به پدر و مادر نموده است (سوره مبارکه بقره، آیه 82).

 طبق روایات اهل بیت علیهم السلام صله رحم آثار مادی و معنوی فراوانی دارد. از پیامبر اعظم (ص) نقل شده است:« هرکس صله رحم کند خدا او را دوست دارد و روزی وی را گسترش دهد و عمرش را فزونی بخشد و او را به بهشتی درآورد که وعده داده است .» (13). البته منظور از صله رحم تنها، رفت و آمد و سر زدن به خویشاوندان نیست بلکه کمک در ابعاد مختلف ، رفع نیاز  و خوشحال کردن آنان بیشتر مد نظر است. به ویژه در مورد خانواده در سبک زندگی اسلام سفارش های فراوانی  شده است. قرآن کریم فرزندان را از کوچکترین آزار به پدر و مادر نهی می کند و حتی از اُف گفتن هم باز می دارد (سوره ، اسراء آیه 23). سفارش اسلام است که انسان حتی در هنگام نماز خواندن مستحبی هم پاسخ مادر خود را بدهد و حاجت او را برآورده کند. در سبک زندگی اسلامی ،  اطاعت از اوامر پدر و مادر واجب است مگر جایی که خلاف دین خدا باشد. احسان به والدین در قرآن بعد از عبادت و اطاعت از خدا ذکر شده است (سوره اسراء ، آیه 23). پیامبر اکرم (ص) فرموده اند:« بهترین شما کسی است که برای خانواده اش بهتر باشد و من بهترین شما برای خانواده ام هستم.» (14). همچنین الگوی عملی ما در عصر حاضر علمای ربانی هستند. در این زمینه آیت الله العظمی بهجت (ره) می فرمایند:« اگر بخواهیم محیط خانواده گرم و با صفا و صمیمی باشد فقط باید صبر و استقامت و گذشت و چشم پوشی و رافت را پیشه خود کنیم تا محیط خانواده گرم و نورانی باشد.» (15).

جایگاه مادر و همسر برای زن و جایگاه پدر و شوهر برای مرد در اسلام به عنوان یک مقام مقدس و متعالی مطرح می باشد و طبق روایات  معصومین (ع) برای کوچک ترین خدمت زن و شوهر به هم پاداش های بزرگی در نظر گرفته شده است.

آثار و نتایج سبک زندگی اسلامی از جهت فردی

سبک زندگی اسلامی از جهت فردی  آثار و نتایج وسیعی را در بر می گیرد که در اینجا به صورت مختصر به چند بحث مهم و کاربردی در این زمینه اشاره می شود.

1-   زندگی با معنویت

عنصر اصلی در سبک زندگی اسلامی ، زندگی با یاد خدا و همراه با معنویت می باشد ، چون در زندگی اسلامی ، دنیا سرای فانی و زود گذر است ، بیشترین همت فرد سعادتمندی در سرای باقی می باشد ، و با چنین عقیده ای فرد مسلمان با برخورد به سختی های کوچک و بزرگ ، خود را نمی بازد ، بلکه خود را به خدا می سپارد و چون خدا در نظر او بزرگ است ، دنیا و سختیهای آن برای او کوچک می شود.در سبک زندگی اسلامی انسان ، معصومین (علیهم السلام ) را الگوی خود قرار می دهد و سعی می کند ، گفتار و رفتار و زندگی خود را شبیه ایشان قرار دهد . توکل به خدای متعال و توسل به معصومین (علیهم السلام ) دو بال پیشرفت در زندگی اسلامی می باشد ، در این سبک ،  برنامه زندگی طبق دستورات قرآن و سفارش های اهل بیت (ع) می باشد.  در چنین زندگی ای هیچ بن لستی وجود ندارد ، زیرا هیچ قدرتی بدون اذن خدا ، اثر نخواهد کرد و همه چیز در دست قدرت خداست و هیچ مشکل لا ینحلی وجود نخواهد داشت . در سبک زندگی اسلامی ، انسان خدا را آگاه ترین به نیاز هایش و دلسوز ترین به حالش و قادر ترین بر برآورده شدن حاجاتش می داند ، بنابراین تاریکی یأس و نا امیدی رخت برمی بندد و در هر شرایطی نور امید بر زندگی خواهد تابید.

اعتقاد به آینده ای پر از خیر و رحمت برای بشریت و اعتقاد به ظهور منجی ،  و پایان فتنه ها و مصیبت ها و مفاسد در دنیا ، باعث امید بیشتر برای اصلاح خود و جامعه می گردد. خروج از پوچی و بی هدفی و گذشت از منافع شخصی زود گذر و ایجاد شور و امید ونشاط  ، از آثار و نتایج ، سبک زندگی اسلامی می باشد.

2-   مصرف به اندازه

      ازموارد مهم در سبک زندگی چگونگی مصرف می باشد. در سبک زندگی اسلامی، آنچه که مورد تاکید است درست مصرف کردن است. در قرآن به بهره برداری از نعمت های الهی سفارش ده و همه سفارش ها درباره کار و تولید و اهمیت آن، برای ایجاد زمینه مصرف درست در جهت رشد و تعالی انسان است.

     در سبک زندگی اسلامی بخل و اسراف هر دو مذموم است و رعایت اعتدال در مصرف مورد تاکید اسلام می باشد و بیشتر از مصرف، بر بخشش و اطعام دیگران مورد سفارش اسلام می باشد. پیامبر اکرم (ص) در این زمینه فرموده اند: «بخورید، بیاشامید، بپوشید و به دیگران صدقه دهید بی آنکه اسراف کنید و بخل بورزید زیرا خدا دوست دارد اثر نعمتش را بر بنده اش ببیند.» (16)

    قرآن به شدت از اسراف نهی می کند و در موارد متعددی در قرآن و روایات از اسراف نهی شده است و به میانه روی در مصرف و قناعت و شکر نعمت شفارش شده است. در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده است که فرموده اند: «به پایین تر از خود بنگر و به کسی که از نظر دارایی و توانگری برتر از توست نگاه نکن، زیرا این کار تو را به آنچه روزیت شده قانع تر می کند و از سوی پروردگارت سزامند افزایش می گردد» (17).

امام علی(ع) درباره نهی از اسراف فرموده اند: «از اسراف بپرهیزید و میانه روی را برگزین، از امروز به فکر فردا باش و از اموال دنیا به اندازه کفاف خویش نگهدار و زیادی را برای روز نیازمندیت در آخرت پیش فرست.» (18)

دقت و رعایت جزئیات توسط علمای ربانی که زهد را روش زندگی خود برگزیده بودند الگوی بسیار خوبی برای هر مسلمان می باشد. در سبک زندگی اسلامی بیشتر از خوردن طعام، به اطعام و بیشتر از مصرف به بخشش سفارش شده است و از مصرف بیش از حد نهی شده است.  نظام اقتصادی اسلام با وضع قوانینی مانند خمس، زکات، وقف و سفارش به انفاق های واجب و مستحب منجر به توزیع ثروت در جامعه و درنتیجه اعتدال در مصرف می گردد. همچنین در میزان مصرف حامل های انرژی، سفارش اسلام به صرفه جویی و مصرف صحیح و به اندازه می باشد تا همه مردم بتوانند از این نعمت های الهی استفاده نمایند و اساساً از هرگونه مصرف بیش از اندازه در هر موردی در اسلام نهی شده است و از احادیثی که در این زمینه وارد شده است میزان اهمیت و حساسیت اسلام در این زمینه مشخص می باشد. ازجمله در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده است: «کمترین اسراف دور ریختن مانده آب و استفاده نابجا از لباس مهمانی و دور افکندن هسته خرماست.» (19)

3-   پوشش مناسب

لباس هر انسان نشان دهنده ی نوع نگرش و عقیده ی او می باشد و در اسلام آداب بسیاری در این باب وارد شده است . در کتاب شریف سنن النبی آمده است: «پیامبر خدا از لباس های سبز رنگ خوشش می آمد و بیشتر لباس های سفید بر تن می کرد. همه لباس های حضرت تا بالای قوزک پا بود و روپوشی که بالای آن می پوشید تا وسط بالای ساق پا می رسید.» (20)  از این روایت اهمیت پوشیدن لباس بلند مشخص می شود زیرا  لباس بلند به حیا نزدیک تر است. بسیاری از مفاسدبه دلیل  پوشش های نامناسب  از جمله پوشیدن لباس های تنگ و کوتاه به وجود می آید. اینکه ناهنجاری ها و مشکلات فراوانی در کشورهای غرب برای زنان به وجود می آید یک علت عمده آن برهنگی زنان می باشد. هر اندازه که زنان به بی حجابی رو آورند ،  میزان فساد نیز افزایش یابد. البته حجاب فقط مخصوص بانوان نیست بلکه مردها نیز باید رعایت پوشش اسلامی را بنمایند تا جامعه به سمت ارزش های الهی  پیشرفت کند. امروزه دانشمندان دریافته اند که رنگ لباس نیز در روان انسان تاثیر گذار است. در روایات آمده است که پیامبر (ص) عادت به رنگ های سبز و سفید داشتند و سفارش به پوشیدن لباس سفید در اسلام هم از نظر بهداشتی و هم از نظر روانی مورد تایید می باشد. همچنین در روایت آمده که پیغمبر خدا(ص) در لباس گشاد نماز می خواند و ضروری است  امت پیامبر(ص) به تبعیت از روش پیامبر امروز نیز از لباس های تنگ دوری کنند.

همچنین در احادیث از تشبه به کفار در پوشش نهی شده است.« از امام صادق (ع) نقل شده است که خدای عزوجل فرمود به پیغمبری از پیامبرانش که بگو به مومنان که نپوشند جامه های دشمنان مرا و به مسلک دشمنان من سلوک ننمایید ، که ایشان نیز مانند آنان  دشمنان من خواهند بود.» (21).در فرهنگ اسلامی ملاک شرع مقدس و تعالیم الهی است. پیامبر اعظم(ص) در حدیثی به امام علی (ع) فرمودند:« ای علی هر مردی از همسرش اطاعت کند خدا او را به رو در جهنم افکند. علی (ع) پرسید این چه اطاعتی است؟ فرمود: در پوشیدن لباس نازک به وی اجازه دهد.» (22)

، در فرهنگ اسلامی تمام بدن زن غیر از وجه و کفین به منزله عورت است و باید پوشیده شود و برخلاف فرهنگ غربی در اسلام پوشیدن هر نوع لباسی که انسان بخواهد آزاد نیست ، زیرا ملاک فرهنگ غربی هوای نفس انسان و حس لذت جویی او است و مبنای سبک زندگی اسلامی اطاعت از دستورات الهی می باشد.

4- خواب مناسب

خواب یکی از نعمت های الهی است که با برآورده شدن و تنظیم درست این نیاز اساسی انسان ، بیداری و تلاش برای او لذت بخش می شود. انسان حدود یک سوم عمر خود را در خواب می گذارند و در اسلام سفارش های فراوانی در آداب خواب وارد شده است. در این زمینه امام رضا (ع) می فرمایند:« قدرت و سلطنت خواب، در مغز است و خواب مایه پایداری و نیرومندی جسم است.» (23)

خواندن آیه الکرسی و سوره توحید قبل از خواب، نخوابیدن با شکم پر، کم خوابیدن در شب از دیگر آدابی است که در روایات به آن اشاره شده است. در قرآن در چند مورد به کم خوابیدن در شب جهت عبادت شبانه به ویژه عبادت در سحر سفارش شده است ، از جمله در سوره مبارکه مزمل آیه 2 و سوره مبارکه ذاریات آیه 17 و 18 خداوند متعال سفارش فرموده است که در شب به عبادت پرداخته شود. خداوند متعال در آیه 9 و10 سوره مبارکه نبأ می فرماید:« ما خواب را مایه آرامش و آسایش شما و شب را پوششی برای شما  قرار دادیم.» از این آیه می توان نتیجه گرفت که صحیح نیست که انسان در شب اصلاً نخوابد و فقط در روز بخوابد ، زیرا خداوند شب تاریک را برای خواب قرار داده است. خواب در فرهنگ اسلامی فرصت استراحتی است که زمان ویژه ای  هم دارد ، برای آمادگی بیشتر جهت انجام امور روزانه و پیشرفت مادی و معنوی انسان. در روایات سفارش شده که انسان از خواب عبرت بگیرد و یاد مرگ بیفتد و بداند خواب برادر مرگ است و شب قبل از خواب اعمال روز خود را محاسبه کند و با توجه به خداوند بخوابد و اصولاٌ در اسلام می توان هر عملی را به نیت الهی و تقرب الی الله انجام داد هرچند این عمل مباح باشد.

سفارش های متعددی در روایات بر مسألۀ کم خوابی شده است، ازجمله رسول خدا (ص) می فرمایند: «خدا سه چیز را دوست دارد: کم گویی، کم خوابی و کم خوری» (24).  البته منظور از کم خواب، بی خوابی بیش از حد که به سلامت انسان ضربه بزند نیست و آن اندازه که انسان برای فعالیت های روزانه نشاط پیدا کند، مورد نیاز انسان می باشد. و مقدار خواب هم طبق مزاج های افراد، با هم تفاوت دارد و نمی شود به همه افراد یک مدت شخصی از خواب را توصیه کرد. اما داشتن نظم در خواب و اول شب خوابیدن برای انسان مفید می باشد. در روایت دیگری از امام صادق (ع) فرموده اند: «پرخوابی دین و دنیا را از بین می برد» (25).

5- تغذیه سالم :

« از آنجا که تأمین سلامت و حفظ و ارتقاء آن یک مقدمۀ لازم برای حفظ حیات ، شکوفایی عمر و بهرۀ شایسته از زندگانی است ، لذا در آیین حیات بخش اسلام این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار است ، و در بسیاری از احکام اسلامی ، به شکل مختلف به آن توجه شده است. »(26)  بنابراین تغذیۀ سالم و سلامت جسمی یک اصل مهم است که خود مقدمه ای لازم برای ایجاد توانایی برای انجام وظایف دینی در بعد فردی و اجتماعی و داشتن روحیه و اخلاق مطلوب اسلامی می باشد. در فرهنگ اسلامی آداب فراوانی در باب تغذیه وارد شده است که مهمترین آنها تغذیه حلال است که مورد سفارش معصومین (ع) و علمای ربانی بوده است. دستورات فراوانی که در مورد تغذیه صحیح وارد شده است برای سلامتی جسم و روح انسان موثر می باشد. با رعایت اصول تغذیه اسلامی انسان دارای جسم سالم و روحیه ای پرنشاط خواهد شد که عمر طولانی علمای اسلامی که تغذیه ساده و سالم و منطبق بر اصول اسلام داشته اند تصدیق کننده این مسأله می باشد. ازجمله سفارش های اسلام در باب تغذیه استفاده از سبزی و میوه می باشد که تاثیر به سزایی در سلامت انسان دارد.

    در مورد استفاده از غذای حلال و طیب و پاک هم در قرآن سفارش شده و هم روایات متعددی وارد شده است. خداوند متعال در قرآن فرمود: «یا أیها الرسل کلوا من الطیبات و اعملوا صالحاً انّی بما تعملون علیم» (سوره مومنون،آیۀ51).  ای رسولان از غذاهای پاکیزه تناول کنید و به اعمال صالح بپردازید ، من به آنچه می کنید آگاهم. « خداوند متعال در این آیه شریفه استفاده از غذای پاک و حلال را بر عمل صالح مقدم آورده و این را نتیجه آن ذکر فرموده است. تا خوراک بنده خدا حلال نباشد دل و جان او را به سوی طاعت و بندگی حق کشش نیست. رسول خدا در این باره فرموده اند: «خوراک خود را پاک و حلال کن تا دعای تو مستجاب شود.»» (27). همچنین آیت الله العظمی بهجت (ره) در این زمینه فرموده اند: «خوردن غذای شبهه ناک و نیز خوردن غذای کسی که از حرام پرهیز ندارد اگرچه جایز است ولی انسان را مریض و از عبادت محروم می کند و یا سبب سلب توفیق می شود. (28)

      در فرهنگ اسلام خوردن هدف نیست تا فرد به هر وسیله ای چیزی به دست آورد و شکم خود را پر کند ،  شاهد این مسأله ، گفتار خداوند متعال در قرآن کریم است که هر جا از خوردن و آشامیدن سخن گفته است ، در ادامه دستوری الهی از قبیل به جا آوردن شکر نعمت ، انجام عمل صالح ، دوری از اسراف آمده است. اصل در اسلام رشد معنوی است و هرچه که مانع رشد معنوی انسان است ،  از خوردن آن نهی شده است .

 در فرهنگ اسلامی سفارش شده که مدت زمان  نشستن در سر سفره طول داده شود، که این طول دادن هم از نظر طبی به علت خوب جویدن غذا ، منجر به گوارش مناسب و کم شدن بیماری های شایع گوارشی می گردد و هم از نظر روحی جمع شدن اعضای خانواده دور هم تاثیر مثبت در روحیه افراد دارد و حتی ثابت شده دانش آموزانی که صبحانه را همراه خانواده خود صرف می کنند در آزمون های درسی نتیجه بهتری می گیرند. طبق آیه "فلینظر الانسان الی طعامه" (سوره عبس ،آیۀ24) سفارش شده که انسان به غذای خود نگاه کند و با آن ارتباط برقرار کند و هدف فقط پرشدن شکم نیست.

در حدیث عنوان بصری که ، شامل نکات بسیار مهمی برای زندگی به سبک اسلامی می باشد ، از امام صادق نقل شده است که فرمودند :«مبادا چیزی را بخوری که به آن اشتها نداری که این کار حماقت و ابلهی را به همراه دارد و غذامخور مگر آنگاه که گرسنه شوی و چون خواستی که بخوریبا نام خدا بخورو از حلال بخورو یادآور سخن رسول خدا(ص) باش که فرمودند آدمی ظرفی را بدتر از شکمش پرنکرده است. پس اگر ناچار به خوردن شدی یک سوم شکم را برای طعام و یک سوم را برای آب و یک سوم دیگر را برای تنفس قرار بده.» (29)که در این کلام گهر بار امام صادق علیه السلام نکات مهمی وجود دارد که بارعایت آن  بسیاری از مشکلات از جامعه رخت خواهد بست. از آداب مهم غذا خوردن که در روایات به آن سفارش شده است خوردن نمک می باشد. «خوردن نمک در ابتدای غذا باعث می شود تا به هضم غذا در معده کمک شود، از امام علی (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: «ابتدای غذا نمک بخورید، اگر مردم می دانستند نمک چه خاصیتی داردهرآینه به جای داروهای مجرب آن را انتخاب می کردند.»» (30 )

 حضرت آیت الله بهجت (ره) در مورد استفاده از غذاهای مفید فرموده اند:« امروزه مردم غذای لذیذ می خواهند نه غذای مفید، اصولا غذاهای سرخ کرده ضرر دارند ولی چون به ذائقه انسان خوش می آیند. لذا همه خواهان آن هستند و توجه به ضرر آن ندارند.»(31) در احوالات شیخ رجبعلی خیاط آمده است که:«بیشتر اوقات غذاهای ساده ای مانند سیب زمینی و فرنی میل می کردند و به دنبال غذاهای لذیذ نبودند. سر سفره رو به قبله و دوزانو می نشستند و همیشه غذا را با اشتهای کامل می خوردند و هیچگاه هنگام غذا خوردن حرف نمی زدند.»   (32)

در کتاب سنن النبی در مورد غذا خوردن پیامبر اعظم(ص) آمده است:« پیامبر(ص) همه غذاها را دوست داشت و هر غذایی را که خداوند حلال کرده بود با خانواده و خدمتگذارش می خورد و نیز با مسلمانان که حضرت را دعوت می کردند روی زمین می نشست و از هر غذایی که فراهم بود میل می کرد.»(33)

امروزه که خوردن غذاهای آماده ، اما ناسالم  فراوان شده است و از آن طرف بیماری های گوارشی و  بیماری های دهان و دندان نیز زیاد شده است ، به اهمیت رعایت آداب ودستورات اسلام در خوردن غذا ،  پی می بریم. از پیامبر اعظم (ص) نقل شده که فرموده اند :«از غذای اضافی بپرهیزید که قلب را قسی می کند و از اطاعت حق دور می سازد و گوش را از شنیدن موعظه کر می نماید. غذاها علاوه بر اثر جسمی بر اخلاق و رفتار ما نیز اثر می گذارند، به عنوان مثال انگور برای دفع غم و اندوه، انار برای از بین بردن وسوسه های شیطانی و روشنایی قلب، به برای شجاعت، عدس برای دفع قساوت قلب، عسل برای صفای دل، عدم ترک گوشت به مدت چهل روز برای رفع بداخلاقی سفارش شده است.»(34)

     نتیجه گیری:

دین مبین اسلام که کامل ترین دین می باشد، برای سعادت مادی و معنوی انسان ها بهترین دستورات راداده است پیروی از روش پیامبر اعظم و جانشینان آن حضرت (علیهم السلام) که انسانهای کامل و الگوی حسنه زندگی انسان هستند، بهترین و سریعترین راه در کسب کمالات انسانی و رسیدن به سعادن دنیا و آخرت می باشد. زندگی به سبک اسلامی ، آثار و نتایج بسیار مؤثر و مفیدی در ابعاد فردی و اجتماعی انسان دارد. در بعد اجتماعی ، ارتباط صحیح فرد با جامعه با تکیه بر توجه به دیگران به وسیلۀ  امر به معروف و نهی از منکر ، برابری و برادری در جامعه اسلامی ، داشتن خانواده ای با بنیانی محکم که منتهی به داشتن جامعه سالم می گردد  و ارتباط صحیح  با نزدیکان به ویژه والدین که مورد تأکید ویژه اسلام است و صلۀ رحم با خویشاوندان همراه با اخلاق والای اسلامی از آثار سبک زندگی اسلامی می باشد . در بعد فردی نیز مصرف درست و به اندازه و دوری از اسراف و تبذیر ، داشتن پوشش مناسب و نزدیک به حیا  برای زن و مرد ، خواب به موقع و منظم و تغذیۀ سالم و مناسب و به اندازه ،  از آثار زندگی به سبک اسلامی می باشد. چون این نوع زندگی از آموزه های وحیانی سرچشمه می گیرد،  بهترین سبک زندگی برای دنیا و آخرت هر انسانی می باشد. اسلام برای هرکاری روش مورد نظر خود را دارد و در جزئی ترین امور هم نظر داده است و چون خداوندی که خالق انسان است و بهتر از هر  کسی  ، او را می شناسد ،  بهترین دستورات را برای زندگی ارائه داده است. و جامعه اسلامی ما باید از این مرداب و منجلاب که غرب در آن گرفتار شده است درس بگیرد و با جدیت هرچه بیشتر در بکارگیری دستورات فرهنگی غنی اسلامی بکوشد. هدف اسلام در سبک زندگی رسیدن به رشد معنوی و مادی و آباد ساختن دو سرا و خدمت به خود و دیگران و تقرب به درگاه الهی می باشد.

پی نوشت:

1.     شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، قم ، 1388، ص 697

2.     عباس شفیعی، سبک رهبری امام خمینی (ره)، قم،  1387، اول  ، ص 6

3.     محمدباقر پور امینی، سبک زندگی، مشهد، 1392، ص 17

4.     ناصر مکارم شیرازی ،  تفسیر نمونه، تهران، 1387،  ص 328

5.     محمد دشتی ، ترجمه نهج البلاغه، قم، 1380، ص 567

6.     محمدرضا پیوندی و همکاران، راه و رسم جوانی ، قم ، 1391، ص 142

7.     حسین مظاهری ، اخلاق در خانه ، قم ، 1382 ، ص59

8.     حسین انصاریان ، نظام خانواده در اسلام ، قم ، 1380 ، ص55

9.     جواد محدثی  ، اخلاق معاشرت ، قم، 1386، ص 13

10.محمد دشتی ، ترجمه نهج البلاغه، قم، 1380، ص 259

11.مهدی نوری ، حدیث عنوان بصری، قم ، 1388، ص 68و69

12.عبدالله جوادی آملی، 1391، مفاتیح الحیاه، قم، اسراء ، ص 209

13.همان ، ص 209

14.حمزه کریم خانی ، اخلاق خانوادگی عارفان، قم ، 1389، ص3  

15.همان، ص 34

16.عبدالله جوادی آملی، 1391، مفاتیح الحیاه، قم، اسراء ، ص 627

17.همان، ص 637، به نقل از علل الشرایع ص 659

18.محمد دشتی ، ترجمه نهج البلاغه، قم، 1380، ص 501

19.عبدالله جوادی آملی، 1391، مفاتیح الحیاه، قم، اسراء ، ص 630

20.محمد حسین طباطبایی، ترجمه سنن النبی ( احمد جانپور) ، مشهد،  1388، ص 81

21.محمدباقر مجلسی ، حلیه المتقین، قم، انتشارات پیام علمدار ،1391، ص 12

22. عبدالله جوادی آملی، 1391، مفاتیح الحیاه، قم، ص 162

23.محمدباقر پور امینی ، سبک زندگی، مشهد، ، 1392، ص 72

24.عبدالله جوادی آملی، 1391، مفاتیح الحیاه، قم، ص194

25.همان ، ص 209

26.محمد مهدی اصفهانی  ، آیین تندرستی، تهران ، 1385، ص 1و2

27.ابراهیم کاظمی خوانساری ، توصیه های پزشکی عارفان ، قم ،  1389، ص 22 و23

28.همان ، ص 21

29.مهدی نوری ، حدیث عنوان بصری، قم ، 1388، ص 67

30.ابراهیم کاظمی خوانساری، ، توصیه های پزشکی عارفان ، قم ،  1389،ص 67

31.همان، ص2

32.همان ص3

33.محمدحسین طباطبایی، ( احمد جانپور) ، سنن النبی، مشهد،  1388، اول، ص107

34.ابراهیم کاظمی خوانساری ، توصیه های پزشکی عارفان ، قم ،  1389،ص 51و52

منابع:

قرآن کریم

اصفهانی ، محمد مهدی ، نظام سلامت ، تهران ، تندیس، 1385، ششم

انصاریان، حسین ، نظام خانواده در اسلام ، قم ، ام ابیها ، 1380 ، هفدهم

پور امینی، محمدباقر، سبک زندگی، مشهد، قدس رضوی،1392، دوم

پیوندی، محمدرضا و همکاران،  راه و رسم جوانی، قم، انتشارات زمزم هدایت ،1391 ، اول

جوادی آملی، عبدالله ، مفاتیح الحیاه، قم، اسراء ،1391 ، هفتاد و چهارم

دشتی، محمد ، ترجمه نهج البلاغه، قم، انتشارات مومنین ، 1380، سوم

شفیعی، عباس، سبک رهبری امام خمینی (ره)، قم، انتشارات امیر کبیر، 1387، اول.

طباطبایی، محمدحسین، ترجمه احمد جانپور، سنن النبی، مشهد، انتشارات استوار، 1388، اول

قمی ، شیخ عباس ، مفاتیح الجنان، قم، انتشارات زائر، 1388، هفتم

کاظمی خوانساری، ابراهیم ، توصیه های پزشکی عارفان ، قم، انتشارات عطر یاس، 1389، دوم

کریم خانی، حمزه ، اخلاق خانوادگی عارفان، قم، انتشارات عطر یاس، 1389، اول

مجلسی؛ محمدباقر ، حلیه المتقین، قم، انتشارات پیام علمدار ،1391، پنجم

محدثی  ، اخلاق معاشرت ،  قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه قم ،1386، سیزدهم

مطهری ، مرتضی ، خدمات متقابل اسلام و ایران ، قم ، دفتر انتشارات اسلامی ،1357، هشتم

مظاهری، حسین، اخلاق در خانه ، قم، نشر اخلاقی ، 1382 ، چاپ 9 نهم

مکارم شیرازی، ناصر،  تفسیر نمونه، تهران، دار الکتاب الاسلامیه ، 1387،سی و ششم

نوری ،  مهدی ، حدیث عنوان بصری، قم ، میراث ماندگار،  1388، دوم