خانواده

باسمه تعالی

 

راه های تحکیم و تقویت نهاد خانواده

 

 

 

 

 

 

چکیده:

خانواده از مقدس ترین نهادها در اسلام می باشد،و با توجه به فضای به وجود آمده در جامعه غربی و تهاجم فرهنگی ،تحکیم نهاد خانواده امری بسیار مهم می باشد. برای تحکیم و تقویت نهاد خانواده زن و شوهر باید وظایفی را که شرع و عرف اسلامی برعهده آنها نهاده ، به نحو احسن انجام دهنداعم از وظایف اختصاصی و مشترک.اظهار محبت ،خوش خویی و خوش رفتاری ،رعایت کامل حقوق متقابل، تأمین نیازهای جنسی،میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط،صبر در سختیهای زندگی ، توجه به قوانین شرع درزندگی ، تشکر و قدر دانی از همسر ودوری از آسیب ها و تهدید ها ازمهم ترین عوامل تحکیم و تقویت نهاد خانواده است که دراین مقاله به شرح آنها می پردازیم.همچنین برای این که انسان با داشتن الگوی مناسب  و در دسترس بهتر می تواتند پیشرفت کند نمونه هایی از چگونگی زندگی خانوادگی و سفارش های عرفا و علمای ربانی را نیز خواهیم آورد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:

اراده حکیمانه حضرت حق در نظام متقن هستی ازهرچیزی جفت آفرید ، و انسان نیز از این قاعده مستثنی نیست . خانواده اساس سازندگی شخصیت انسان و مهم ترین عامل تکامل جامعه بشر است و از این رو اسلام برای تحکیم این نهاد سرنوشت ساز و پیشگیری از فرو پاشی آن، رهنمودهای بسیار مهمی ارائه کرده است.

خانواده از مقدس ترین نهادها در اسلام می باشد، در حدیثی از پیامبر اعظم (ص) آمده : « در اسلام بنیادی نهاده نشده که در نزد خدا از ازدواج محبوب تر باشد.»(من لایحضره الفقیه ج 3ص383) یعنی نهاد خانواده زیربنا و اساس همه نهادهای ارجمند در اسلام است. خطر بسیار مهمی که در جهان امروز ، نسل بشر را تهدید می کند ، تقدس زدایی از کانون خانواده می باشد. سران استکبار که قداست خانواده را مانعی اساسی در برابر مطامع نامشروع خود می بینند با همه توان تلاش می کنند در جهت تقدس زدایی از خانواده فرهنگ سازی نمایند.در این مقاله که مطالب آن بیشتر از کتاب اخلاق خانوادگی عارفان نوشته آقای حمزه کریم خانی گردآوری شده است راه های تحکیم و تقویت نهاد خانواده را بررسی می نماییم.

 راه های تحکیم نهاد خانواده:

برای تحکیم و تقویت نهاد خانواده زن و شوهر باید وظایفی را که شرع و عرف اسلامی برعهده آنها نهاده ، به نحو احسن انجام دهند. این وظایف در دو بخش می تواند مورد بررسی قرار گیرد: 1- وظایف مشترک زن و شوهر 2- وظایف مختص زن و شوهر

وظایف مشترک زن و شوهر

 

1-اظهار محبت:

از آداب مهم معاشرت در اسلام اظهار محبت متقابل می باشد. از رسول خدا (ص) روایت شده: « دوستی خود را نسبت به آن کس که تو را دوست دارد اظهار کن تا استوارترگردد.»( الاخوان ص 136)البته به طور طبیعی هر کسی همسر خود را دوست دارد، ولی اظهار این محبت پیوند خانواده را محکم تر می کند، هرچند این اظهار محبت وظیفه مشترک زن و شوهر می باشد اما با توجه به اینکه زن نیاز بیشتری به ابراز احساسات مرد دارد ، در روایات اظهار محبت مرد نسبت به همسر بیشتر سفارش شده است و از اصول مهم در تحکیم نهاد خانواده همین توجه به تفاوتهای زن و مرد می باشد ، زیرا خداوند خالق انسان ، مرد و زن را با ویژگیهای جسمی و روحی متفاوت خلق کرده و نمی توان هر دو را مانند هم فرض کرد و برخورد یکسان را از دو طرف خواست و توجه به این تفاوتها در زندگی خیلی تأثیرگذار می باشد.

در مورد اهمیت اظهار محبت مرد به همسر خود از پیامبر اعظم (ص) روایت شده:« این سخن مرد به همسرش که دوستت دارم هرگز از دل زن بیرون         نمی رود.» (کافی ج 5 ص 569) در حدیث دیگری نیز در مورد نگاه محبت آمیز زن و شوهر از رسول خدا(ص)نقل شده :«هر گاه بنده به چهره همسرش و همسرش نیز به چهره او (با نظر مهر) بنگرد ، خداوند به آن دو با نگاه مهرآمیز می نگرد، پس هرگاه دست یکدیگر را بگیرند ، گناهان آن دو از لابلای انگشتانشان فرومی ریزد.»(مستدرک الوسایل ج 14 ص224)همچنین اظهار محبت نسبت به فرزندان نیز موجب گرم شدن هر چه بیشتر کانون خانواده می گردد . در روایتی آمده است:« مؤمن دوست خداست و فرزند او هدیه خدا ، پس هر که خدا در اسلام فرزندی به او روزی کرد باید او را زیاد ببوسد.«(تنبیه الغافلین ص 343)

البته محدوده این دوستی ، شرع مقدس اسلام می باشد و نباید محبت بیش از حد موجب عصیان حق تعالی گردد . از پیامبر اعظم (ص) روایت شده که خطاب به ابن مسعود فرموده اند: « ای پسر مسعود! مبادا دلسوزی برای خانواده ات باعث شود که طاعت خدا را وانهی و نافرمانی اش را در پیش گیری زیرا خداوند متعال می فرماید:« ای مردم از پروردگارتان پروا بدارید و بترسید از روزی که هیچ پدری به کار فرزندش نمی آید و هیچ فرزندی نیز به کار پدرش نخواهد آمد.»(لقمان آیی 33) (مکارم الاخلاق ج2 ص 341)

2. خوش خویی و خوشرفتاری

 از عوامل مهم در تحکیم خانواده خوش اخلاقی است ، هر چند خوش اخلاقی از وظایف مشترک زن و شوهر است ولی از آن جا که طبق آیه قرآن ریاست خانواده بر عهده مرد است،داشتن خلق نیکو بیشتر به مرد سفارش شدهاست. در حدیثی قابل تأمل رسول خدا(ص) فرموده اند:« شایسته ترین مردم از جهت ایمان کسی است که خوش اخلاق ترین آنها باشد و با خانواده خود مهربان باشد و من مهربان ترین شما با خانواده ام هستم.»(عیون اخبار الرضا (ع) ج2ص38)

قرآن کریم هم در سفارش به مردان می فرماید :«و عاشروهن بالمعروف» و با آنها (زنان)به شایستگی رفتار کنید.(سوره نساء آیه 19)همچنین امام صادق (ع) هم در روایتی به این موضوع اشاره کرده اند:« مرد در اداره خانه و خانواده به سه خصلت نیاز دارد که باید آنها را به کار برد اگر چه این ویژگی در درون او نباشد:« خوش خویی و گشاده دستی سنجیده و غیرت برای ناموس داری.» (تحف العقول ص 322) عارف الهی حاج اسماعیل دولابی در سفارش هایی در مورد رفتار زوجین در خانواده فرموده اند :« وقتی می خواهید از منزل خارج شوید اهل خانه را خشنود کنید و بیرون بیایید، وقتی هم خواستید وارد خانه شوید بیرون در استغفار کنید و صلوات بفرستید و هر ناراحتی که دارید بیرون بگذارید و با روی خوش داخل شوید، اهل خانه هم با روی خوش به  استقبال شما بیایند، کمال مرد و زن در این است.» « از حدیث کسا ادب صحبت کردن فرزندان و شوهر و همسر با یکدیگر را بیاموزید.» « شرط زندگی کردن و معاشرت را دعوا نکردن قرار دهید، یگانگی و الفت مبدأ همه خوبی هاست.»«کمال انسان دراین است که خانواده اش از او خشنود باشند.»

 

3. رعایت حقوق متقابل

رعایت حقوق متقابل در خانواده نقش اساسی در تحکیم نهاد خانواده دارد. در رساله حقوق امام سجاد (علیه السلام) در باره حق همسر آمده است:«حق همسر این است که بدانی خدا او را مایه آرامش و انس تو قرار داده است  و بدانی که این خود نعمتی است از جانب خداوند به تو ، پس او را گرامی داری و با او مهربان باشی، هر چند حق تو بر او لازم تر است.»(امالی صدوق ص453)رعایت حق خانواده بر مرد چنان اهمیتی داردکه در حدیثی از پیامبر بر آن تأکید کرده اند و فرموده اند:«ملعون است ملعون است کسی که خانواده اش را واگذارد.»( (کافی جلد 4 ص 12) همچنین از ایشان در مورد اهمیت شوهرداری روایت شده :«جهاد زن خوب شوهر داری کردن است.»(کافی جلد5 ص 507)

4. تأمین نیاز های جنسی:

از عوامل مهم در تحکیم خانواده ، پاسخ گویی مثبت و متقابل زوجین به نیازهای جنسی یکدیگر میباشد. برپایه برخی تحقیقات در ایران دست کم 50 درصد طلاق هایی که به بهانه های گوناگون صورت می گیرد ریشه در مسایل جنسی دارد و به تجربه ثابت شده که در خانواده هایی که مشکلات جنسی زوجین برطرف شده ، احتمال فروکش کردن مشکلات خانواده ، افزایش  یافته است.

5.میانه روی:

میانه روی در هر امری مطلوب و پسندیده است در زندگی خانوادگی باید از افراط و تفریط دوری کرد. آیت الله العظمی بهجت (ره) در این باره فرموده اند:« هر چیزی از حد میانه و وسط به طرف افراط یا تفریط تمایل پیدا کند عکس نتیجه مطلوب را خواهد داشت ، و هر چیزی از حدس بگذرد به ضد آن تبدیل می گرددبنا براین میانه روی در غضب ، شهوت ، خواب ، خوراک و هر کار دیگری منجی و نافع است و دو طرف زیاده و نقیصه آن مضر و مهلک مگر امری که لا حد له(که ذکر خداست.)»(در محضر بهجت ج 1 ص 33)

6. صبر در سختی ها

انسان در دنیا در معرض امتحان و سختی ها است و باید در برابر این سختی ها صبر پیشه کند و فضای خانواده را با اهمیت دادن به این سختی ها و مشکلات تلخ نکند. آیت الله العظمی بهجت (ره) در این باره فرموده اند:«انسان در دنیا به 10درصد خواسته های خود می رسد، کمتر کسی پیدا می شود که زندگی بر وفق مراد او باشد، هر گونه عیش و نوش دنیا با هزار تلخی و نیش همراه است. اگر کیس دنیا این گونه پذیرفت و شناخت ، در برابر ناگواری ها و بدی های همسر و همسایه و... کمتر ناراحت می شود ، زیرا از دنیا بیش از اینکه خانه بلاست ، انتظار نخواهد داشت .»( در محضر بهجت ج2 ص 352)

همچنین آیت الله العظمی بهجت (ره) در باره اهمیت صبر و گذشت در زندگی فرموده اند:«هماهنگی و موافقت اخلاقی بین زن و مرد در محیط خانواده از هر لحاظ و به صورت صد در صد برای غیر انبیا و اولیا غیر ممکن است اگر بخواهیم محیط خانه گرم و با صفا و صمیمی باشد ، فقط باید صبر و استقامت و گذشت و چشم پوشی و رأفت را پیشه خود کنیم تا محیط خانه گرم و نورانی باشد، اگر این ها نباشد اصطکاک و برخورد پیش خواهد آمد و همه اختلافات خانوادگی از همین جا ناشی می شود.»(پرسش های شما و پاسخ های آیت الله بهجت (ره) ص92)

توجه به تکالیف شرعی :

زن و شوهر باید در امر پیشرفت معنوی یکدیگر کمک هم باشند و به یکدیگر در انجام واجبات و ترک محرمات کمک کنند. مرد باید اهل خود را به نماز و هر واجب مهم دیگری امر کندو از گناهان و معاصی بازدارد. «از نظر اسلام هر کسی موظف است تربیت را از خود و خانواده خویش شروع کند،خداوند در  قرآن به مؤمنان چنین هشدار می دهد:« ای کسانی که ایمان آورده اید، خود و خانواده خود را از آتشی که هیزم ان مردم و سنگهاست حفظ کنید.»(سوره تحریم آیه 6) در روایت است که مؤمنان باید باید به چهار وظیفه  اصلی خود در خانواده توجه داشته باشند: 1. دعوت به اطاعت خداوند 2. آموزش واجبات      3. نهی از محرمات و زشتی ها 4.تشویق به کارهای خیر.»(روزنامه کیهان3/2/90)

زن و شوهر بهترین آمر به معروف و ناهی از منکر یکدیگر می باشند و باید مواظب یکدیگر باشند و یکدیگر را به صبر و خیر و نیکی سفارش نمایند. وقتی از حضرت زهرا (س) می پرسند شوهرت را چگونه یافتی می فرمایند بهترین کمک در طاعت الهی و این خانواده نمونه وبی نظیر باید الگوی همه همسران مسلمان باشد. زندگی خانوادگی علما ی ربانی نیز الگوی مناسبی برای خانواده ها می باشد.در این مورد نقل شده که آیت الله کوهستانی درباره نماز اهل خانه حساس بودند تا نمازشان قضا نگردد و گاهی اوقات شخصا اهل منزل را برای نماز صبح بیدار می کردند و اگر بیدار نمی شدند برای مرتبه دوم و سوم صدا می زدند.(برقله پارسایی ص 140)«زن و شوهر باید وجود خود را به تقوا و ایمان و عمل صالح آراسته کنند ، سپس به تأدیب وتهذیب کودک و تعلیم محاسن اخلاق به او ، و حفظ وی از رفیق بد بکوشند. اگر تمام خانه ها اساسش تقوا باشد ، اگر تقوای پدر و مادر به کودک سرایت داده شود ، جامعه از داشتن زندان و مأموران انتظامی فراوان و دادگستری به این گستردگی بی نیاز خواهد شد .»(نظام خانواده در اسلام) با اصلاح خانواده ها ، جامعه نیز اصلاح خواهد شد.

7. تشکر و قدر دانی از همسر:

زن و شوهر باید قدر زحمات هم را بدانند و شاکر تلاشهای یکدیگر باشند. استاد عارف حاج آقا پهلوانی در مورد قدر دانی از زحمات همسر فرموده اند:« از آنها تشکر کنید هر چند غذایی که پخته اند شور یا بد شده است ، وقتی از غذا ابرار رضایت می کنید همسرتان هم خوشحال می شود و این باعث رشد و پیشرفت معنوی شما می شود.یک بار من در ایام جوانی در خانه با خانواده بد اخلاقی کردم در عالم معنا به من گفتند:« بیست سال ناله های تو بی اثر شد.»» ایشان مکرر در جلسات می فرمود:« در مسایل مختلف معنوی و اجتماعی به خودتان سخت گیری کنید ولی به خانواده های خود کاری نداشنه باشید وعقاید خود را به همسرتان تحمیل نکنید مثلا اگر خواستند تلویزیون ببینند مانع نشوید ولی خودتان اگر تشخیص دادید، نگاه نکنید.»((سایت صالحین)

 8. پرهیزاز آسیب هاو تهدیدها:

به طور کلی آسیب هایی که نهاد خانواده را تهدید می کند،گاهی از ناحیه مرد است گاهی از ناحیه زن ، که عدم توجه به آن ها خسارت های جبران ناپذیری را برای هر یک از زوجین می تواندبه وجودآورد. در این بحث بخشی از این آسیب ها را ذکر می نماییم:

آسیب های مرتبط با مرد: 

1  . آزار دادن همسر 2. بدخویی 3.بخل 4.بی تدبیری 5.تنوع طلبی 6.غیرت ورزی نابه جا

آسیب های مرتبط با زن:

1.آزار دادن شوهر2. ناسپاسی نسبت به شوهر 3. انتظارات بی جا از شوهر4.منت نهادن برشوهر  5. مدارا نکردن با شوهر  6. خود آرایی برای غیر همسر  7. تنوع طلبی

وظایف اختصاصی زن و شوهر

اگر زن و شوهر هر کدام وظایف خود را دقیق و درست انجام دهند مشکلات در خانواده بسیار کم خواهد شد . در این جا وظایف خاص زن و شوهر را ذکر می نماییم.

 وظایف خاص مرد:

1.تأمین نیاز های دینی و فرهنگی  2. تأمین هزینه های اقتصادی 3.تأمین نیازهای روحی و روانی 4. غیرت ورزی

وظایف خاص زن:

1.پذیرفتن مدیریت شوهر بر خانواده 2. امانتداری در غیاب شوهر  3. رعایت عفاف در جامعه

نتیجه:

خانواده از مقدس ترین نهادها در اسلام است و اصلاح خانواده منجر به اصلاح جامعه می گردد، تحکیم و تقویت نهاد خانواده امری ضروری و بسیار با اهمیت است که همت همه نهادهای مرتبط با خانواده را می طلبد، آگاهی دادن به مرد و زن از قبل از ازدواج ، هنگام انتخاب همسر و در حین زندگی و توجه به ویژگی های خاص زن و مرد و تفاوت های آنها از جمله نیاز زن به اظهار محبت مرد به زن ، تشکر و قردانی از زحمات همسر، رعایت حقوق متقابل  از مهمترین مواردی است که در تحکیم و تقویت نهاد خانواده نقش دارد.شناخت وظایف مشترک و اختصاصی زن و شوهر در خانواده و عمل به انها و زندگی بر طبق دستورات شرع مقدس نیز در استحکام بنای خانواده مؤثرند. الگو گرفتن از زندگی معصومین (علیهم السلام ) و در درجه بعد اولیاء خدا و علمای ربانی و مطالعه چگونگی زندگی آنها و درس گرفتن از صبر ایشان در مشکلات، خود دارویی برای آفات تهدید کننده نهاد خانواده می باشد.

 

 

 

 

 

 

منابع:

قرآن کریم

اخلاق خانوادگی عارفان  حمزه کریم خانی

نظام خانواده در اسلام   حسین انصاریان

روزنامه کیهان(3/2/90)